O Memorial Ricardo Portela homenaxea a gaita compostelá de Gabriel Mugico

O Memorial Ricardo Portela fai esta edición vinte e cinco anos honrando a figura do coñecido gaiteiro de Viascón, a parroquia do concello de Cerdedo-Cotobade (comarcas de Pontevedra e Terra de Montes) que o viu nacer. O evento decorrerá na cidade de Pontevedra e acollerá desde hoxe e até o 14 de xullo ruadas, concertos, a Mostra de Artesanía de Instrumentos Tradicionais e unha homenaxe ao músico compostelán Gabriel Mugico, 'Gabi' (1960-2023). A iniciativa comezou co cambio de século como unha xuntanza para lembrar Portela, mestre recuperador da forma de interpretar a gaita en toque fechado, e ten como principal obxectivo promover a música tradicional galega, creando na cidade de Pontevedra un espazo de encontro e intercambio para as persoas amantes da cultura tradicional. Na súa organización, a cargo da Asociación de Gaiteiras e Gaiteiros Galegos (AGG) está o musico e artesán de gaitas Alberto Pires, que confirma a Nós Diario a evolución dun encontro que medrou en duración cos anos, “pasando de ser un concurso a engadirlle a mostra de artesanía”. Este ano haberá ruadas todos os días, comezando hoxe coa actuación de Arume de Boiro, Gaiteiros das Rías Baixas, Par de Par e Os Lerenses; seguirán mañá coa participación de Lubicáns, Nós tamén imos, Os Picurruchos e Picuiña; para rematar o domingo con Cántigas e Frores, Contracocheno, Os Enxebres de Cacheiras e Os Xirifeiros. Tamén cada día fechará a xornada un concerto que, no caso de hoxe, traerá á cidade do Lérez a Airiños da Freba para seguir mañá con Caldo e rematar o domingo con Cantometrics. "Cada edición, e esta, non podía ser diferente, procuramos nos cuartetos de ruadas buscar conxuntos e grupos de toda Galiza, coa paridade entre gaiteiras e gaiteiros, e que manteñan o toque fechado", asegura Pires, "e non sempre é doado". Neste aspecto recoñece que hai pouca xente que empregue esa dixitación, aínda que pon en valor o traballo que están a facer iniciativas como a escola de gaitas Gaiteiros das Rías Baixas, "que sempre colaboran con nós". Con todo, como anécdota, Pires conta que en cada Memorial sempre medra a afección por esta maneira de tocar, "mesmo por músicas e músicos que xa teñen sona na actualidade". María López, gaiteira: "Hai moita xente que di que gañar o MacCrimmon é como recibir o Nobel da gaita" Portela na memoria Mais, como cada ano, a figura principal a lembrar é a de Ricardo Portela. Ademais da súa familia, nesta edición intervirá o fundador da AGG e unha das persoas que iniciou o Memorial, Xosé Presedo. Portela tamén foi unha importante fonte para novos valores que virían, como Carlos Núñez, Anxo Pintos ou Xosé Manuel Budiño, tanto no repertorio como na técnica interpretativa. Fillo dun gaiteiro e acordeonista republicano, de cativo coñeceu a Avelino Cachafeiro, o Gaiteiro de Soutelo, de quen foi un grande admirador ao longo de toda a súa vida. Viviu en Vigo, en Lugo, emigrou a Venezuela, onde se vencellou ao Lar Gallego e fundou un grupo de gaitas. En 1959 regresa e estabelécese definitivamente en Pontevedra. No seu legado figura a gravación de Festa en Viascón (Ruada, 1980), Alborada en Cotobade (Edigal, 1990) así como a participación no triplo álbum Instrumentos Musicais Populares Galegos (Sonifolk, 1987) e a súa actuación na homenaxe a José Afonso gravada en directo no parque de Castrelos en 1985 nun traballo baixo o título de Galiza a José Afonso. Eses anos participa nas primeiras xuntanzas de gaiteiros en Ortigueira que derivaron na creación da AGG. Nos últimos anos, o gaiteiro de Viascón sufriu unha anxina de peito e faleceu dun ataque ao corazón o 24 de marzo de 1992. A traxectoria de ‘Gabi’ Para esta edición do Memorial, no apartado de persoas que traballaron por dignificar a gaita e a música tradicional galega, a AGG decidiu homenaxear Gabriel Mugico, máis coñecido por ‘Gabi’, gaiteiro referente en grupos imprescindíbeis na evolución e na actualización na música de gaita nos anos 90 do pasado século. Para o gaiteiro Xoán Porto, compañeiro del no grupo Durindaina, “Gabi era un dos principais herdeiros da tradición de gaiteiros de Compostela”. Explica a Nós Diario que a partir dos 80 formou parte da agrupación folclórica Brisas da Terra, “un dos grupos punteiros nese momento” para logo ser membro fundador do grupo compostelán Durindaina, “o cume da súa carreira musical”. Polo momento en que viviu, Porto recoñece que tivo a sorte de contar coa influencia de mestres da capital galega como Xoán Bello Mallou. “Foi sempre un gaiteiro moi amante da tradición polo que gustaba das maneiras antigas de tocar, moi preocupado pola afinación”, asegura este músico, “algo que se reflectiu na súa forma de tocar moi achegada aos seus mestres, dignificando a profesión de gaiteiro”, agrega. Galiza, o país das mil foliadas: estas son as que non podes perder Da súa personalidade como músico que actuaba en público Porto salienta, por último, "a súa preocupación pola estética". Neste sentido lembra que argumentaba que "non só tiña importancia a música senón tamén a pulcritude e a aparencia para dignificar o oficio". Vinte e dous anos amosando a artesanía musical Dentro das actividades do Memorial Ricardo Portela, unha das máis agardadas é a Mostra de Artesáns que este ano fai vinte e dous anos. Nesta edición participarán doce postos "de todo tipo de instrumentos tradicionais", segundo transmite a Nós Diario desde a organización Alberto Pires. Desde a súa perspectiva como artesán, considera que a Galiza vive "un bo momento" e atrévese a dicir que mesmo "dos mellores do Estado español". Pon como exemplo a recentemente creada asociación profesional de luthiers galegos (Labra). Colaboracións Outra das singularidades do momento actual na construción artesanal de instrumentos, segundo Alberto Pires, é "a colaboración que hai entre nós, unha mostra disto é que conseguimos facer cada ano a mostra de Pardiñas, a máis grande da península Ibérica". En relación á calidade, este artesán sinala os últimos adiantos que aproveitan as últimas tecnoloxías sen perder de vista a tradición. "Hai relevo xeracional e agora mesmo a media de idade neste sector é de 40 anos", afirma Pires, "ademais achegando novas propostas, como é o caso da utilización da impresión en 3D ou mesmo tamén o uso de novos materiais reciclados", agrega.