Unha avaliación pendente

Cada vez que se aproba unha normativa que modifica o réxime de relacións laborais é aconsellable facer unha avaliación dos seus efectos sobre os colectivos nos que se pretende actuar. De feito, esta avaliación deberíase facer antes da aprobación do cambio normativo (avaliación ex ante) e unha vez que a normativa ten sido aplicada durante un tempo (avaliación ex post). Estas avaliacións permiten, por unha banda, anticipar ata onde pode chegar unha modificación normativa, e por outra ata que punto os obxectivos teñen sido acadados. Temporalidade A reforma laboral aprobada polo goberno de España no ano 2021 tiña como un dos obxectivos fundamentais a redución da temporalidade e o fomento do contrato indefinido como normal xeral na contratación. Así, a norma impoñía limitacións ao encadeamento de contratos temporais para a realización de traballos estacionais ou intermitentes nunha mesma empresa e eliminaba os contratos de obra e servizo. A evolución das taxas de temporalidade indica que, en principio, o éxito foi notable. Antes da pandemia da Covid-19 a taxa nacional situábase nun 22,12%, cifra que se reduciu a 17,8% en 2022 e a 14,5% en 2023, é dicir, 7,6 puntos en cinco anos. Porén, a estrutura produtiva da economía española (moi dependente de sectores como o turismo, a hostalería ou a restauración) fai que as necesidades de contratación de moitas empresas non sexan sostidas no tempo, debido á estacionalidade. Todas as estatísticas reflicten un aumento espectacular no uso do contrato fixo descontinuo Fixo descontinuo A solución máis evidente é facer uso do contrato fixo descontinuo, polo cal o traballador mantén a relación laboral coa empresa cando non traballa; é dicir, é un contrato indefinido, con data de inicio pero non de finalización e no que a persoa desenvolve as tarefas asignadas de xeito intermitente, cunha obriga por parte da empresa para incorporar o traballador cando se reinicia a actividade. A avaliación ex ante deste cambio anticipaba a redución na temporalidade e un incremento na contratación fixa descontinua, polo que non hai sorpresas neste sentido. É o momento de comezar coa avaliación ex post, o que non é doado, xa que as fontes estatísticas dispoñibles para a análise do mercado laboral permiten tan só unha análise parcial dos efectos. Por exemplo, a Enquisa de Poboación Activa (EPA) permite o cálculo inmediato da taxa de temporalidade (asalariados con contrato temporal sobre ocupados). Pero a identificación dos fixos descontinuos non é tan doada, especialmente cando se atopan en situación de inactividade: o criterio empregado pola EPA para clasificar unha persoa como activa ou inactiva é estar traballando ou en disposición de traballar na semana de referencia. Un traballador fixo descontinuo en situación de inactividade pero que realice regularmente algunha tarefa relacionada co emprego sería clasificado como ocupado, pero no caso contrario sería clasificado como inactivo (ou parado) en función dos criterios establecidos polo INE. Noutras palabras, temos a traballadores indefinidos que na principal estatística do mercado laboral poden figurar como ocupados ou como parados (ou inactivos) en función de criterios de vínculo, procura de emprego, etc. Difícil medición Nun traballo recente, o profesor Florentino Felgueroso, da Fundación de Estudios de Economía Aplicada (Fedea) fai unha comparación das series de traballadores fixos descontinuos medidos polas diferentes fontes estatísticas dispoñibles para os analistas: a xa mencionada EPA, os rexistros de traballadores afiliados ao Réxime Xeral da Seguridade Social e as series de demandantes de emprego do Servizo Público de Emprego Estatal (SEPE), evidenciando as carencias que todas elas teñen para a medición deste fenómeno, inédito ata agora no mercado laboral español, e que se manifestou con forza unha vez aprobada a última reforma laboral. En calquera caso, ante o espectacular aumento que se ten producido no uso deste contrato (todas as fontes estatísticas rexistran este incremento) cabe preguntarse se o resultado da reforma ten sido unha redución formal da temporalidade (o número de contratos temporais asinados redúcese) pero a temporalidade efectiva mantívose (vía o uso da contratación fixa indefinida). É preciso realizar unha avaliación moito máis polo miúdo, empregando fontes alternativas (no estudo referido empregan a Mostra Continua de Vidas Laborais da Seguridade Social, que non está exenta de problemas). En todo caso, os analistas do mercado de traballo temos moito quefacer por diante.