O monte é noso

Foi o xeógrafo francés A. Bouhier quen afirmou que o monte era o alicerce do sistema agrario tradicional de Galiza. Referíase ao sustento que o monte daba ao sistema de produción de alimentos ao fornecer ás terras da fertilidade extraída coa colleita. Daquela, a alimentación humana dependía do toxo e outros arbustos apañados nos montes. O gando maior e menor alimentábase directamente nos pasteiros do monte. Nalgunhas zonas de Galiza, as terras a monte tamén eran cultivadas co sistema das estivadas para aumentar lixeiramente a cantidade de gran para as familias. E por suposto, o monte era a fonte de materiais, madeira e pedra, e de leña, a principal fonte enerxética inanimada. Finalmente, a auga de regadío, tan necesaria en vastas partes do país, procedía do monte. Se a Galiza é a terra dos dez mil ríos, en palabras de Cunqueiro, tamén é a terra das cen mil fontes que deitan a auga dos montes en cada recuncho do seu territorio. Ese sistema agrario tradicional, inserido nunha rede de relacións sociais e económicas complexas, garantía uns niveis de vida baixos por medio de solucións tecnolóxicas ecoloxicamente óptimas. Era unha sociedade dominada por prosumidores: producían case todo o que consumían e consumían case todo o que producían. Todo iso quebrou de súpeto nos anos 50 do século pasado pola modernización forestal imposta polo franquismo. As galegas non eramos un pobo de silvicultoras pero non importaba. Trouxeron e impuxeron un modelo de produción forestal intensivo con especies de crecemento rápido para alimentar o incipiente capitalismo español. Ser obreiras nas plantacións do Estado foi o "beneficio" no curto prazo para as aldeas. No medio prazo, andar cos carros aos toros ou proletarizarse nos serradoiros locais, o lucro para as comunidades rurais. A decisión de implantar ese tipo de modernización non foi casual. O crecemento económico requiría de eliminar eses espazos do autoconsumo e da produción de bens e servizos sen compras de insumos ao mercado. Tamén precisaba implantar nas grandes extensións latifundistas comunais a produción intensiva de madeira para os agromantes sectores industrias e da construción. As consecuencias para o rural foron as esperadas: redución do acceso aos pasteiros comunais, queda abrupta da diversa cabana gandeira, prohibición de apañar estrume, multas coercitivas e disuasorias para os indignados, ruptura, en fin, daquel complexo agrario do que nos falaba o Bouhier. A emigración ás cidades galegas, españolas e europeas, unha saída natural. Activos rurais e naturais 30 anos despois desa implantación e ocupación do rural, coa loita social e ambientalista baixo o paraugas d'O Monte é noso, recuperáronse as terras usurpadas pero daquela xa non había nin comunidade local para restablecer aquel sistema agrario tradicional e orgánico nin condicións externas que o impulsaran. O nacente goberno autonómico e o español navegaban no navío do progreso e de forma coordenada coas elites europeas, na segunda onda de modernización agraria, deseñaron políticas para expulsar miles de familias do medio rural. E abofé que o conseguiron. Os montes inzáronse de aeroxeradores sen as comarcas rurais obter lucro dabondo para compensar os cambios Desde a o final da década dos 90 asistimos a un novo pulo modernizador do rural, desta volta arredor das renovábeis. Unha vez máis fíxose sen dar participación real ás comunidades locais. Os montes do noso país inzáronse de aeroxeradores sen as comarcas rurais obter lucro dabondo para compensar nin os cambios na paisaxe nin a ameaza ao ciclo da auga, nin o impacto patrimonial e ambiental. Pero o que é peor: as industrias eólicas situáronse neses lugares, pois era neles, e non noutros, onde había un recursos natural para producir electricidade. Ese valor diferencial destes activos naturais rurais non recoñecido de ningunha forma no modelo enerxético implantado polo goberno galego permite afirmar que sendo un modelo "verde", ao producir enerxía sen emisión directa de CO2 é absolutamente inxusto coas comunidades rurais. Tres procesos modernizadores no último século que ós ollos dun economista ecolóxico e dun aldeán provocaron: a substitución dun sistema agrario orgánico e ecolóxico por un sistema agrario industrial case completamente mercantilizado, a implantación dun sistema de relacións económicas que extrae os excedentes para alimentar acumulación de capital e beneficios lonxe deses territorios, unhas políticas públicas deseñadas de costas aos intereses do rural alentando o abandono dos recursos naturais e o despoboamento rural. No ano 1979 o Círculo de Información e Estudos Sociais publicaba o libro que leva o nome deste artigo para fortalecer o movemento social e ambiental xurdido nas aldeas para a recuperación dos montes veciñais. 45 anos despois esa loita segue en pé ao observarmos que coa escusa do progreso, e agora da loita contra o cambio climático, o rural galego segue a ser pensado como un fondo de recursos naturais onde é mellor que non existan comunidades locais.