Ao longo das máis de catro décadas de parlamentarismo autonómico na Galiza, a Cámara galega viviu unha ducia de investigacións parlamentarias que só terminaron os seus traballos en cinco ocasións.
Foron máis os intentos frustrados, case 70, de indagar a nivel político desde o Pazo do Hórreo sobre asuntos tan variados como o accidente ferroviario de Angrois, irregularidades en procesos selectivos de emprego público ou, mesmo, investigar a Pelegrín, a icónica mascota do Xacobeo 93.
Entre as inacabadas, destaca a comisión de investigación sobre o final das caixas de aforro e as indemnizacións millonarias cobradas polos seus directivos. En decembro fanse doce anos da creación, a proposta do PP, da primeira comisión sobre as caixas, reactivada até en tres ocasiones noutras tantas lexislaturas sen que os partidos finalizasen as súas conclusións.
E é que a historia das comisións de investigación no Parlamento galego é un relato inacabado, pois das doce distintas creadas até a data (a que forzará o BNG sobre os contratos da Xunta na pandemia, a súa relación con Eulen e a construción do hospital Álvaro Cunqueiro será a 13ª) só cinco pecharon os traballos coa presentación e votación en pleno do seu ditame.
A primeira, en 1993
A primeira comisión de investigación creada na Cámara galega fíxose esperar máis dunha década. Non chegou até a III Lexislatura, cando, en marzo de 1993, o pleno deu o visto e prace á proposta de BNG e o grupo mixto para indagar sobre as responsabilidades políticas no accidente do petroleiro Mar Exeo fronte á costa da Coruña.
Antes, nas dúas primeiras lexislaturas, a oposición tentara investigar na Cámara galega asuntos como o accidente do cargueiro Casón na Costa da Morte ou os supostos contactos entre o Goberno galego de Fernando González Laxe para favorecer a 'bingueiros' con cambios nas leis do xogo. Todas toparon co non da maioría do hemiciclo.
Á 13ª foi a vencida, pouco despois de que a maioría do PP que sustentaba o primeiro Goberno de Manuel Fraga tombase a proposta do BNG para investigar o Plan Xacobeo 93 e indagar, así, sobre as supostas irregularidades cometidas pola Xunta cos logotipos do Ano Santo e a súa mascota, Pelegrín.
Despois de doce anos de intentos frustrados, o Parlamento da Galiza configurou tres investigacións parlamentarias nun espazo de apenas catro meses de 1993: a mencionada sobre o Mar Exeo, unha sobre a xestión do Consello da Xuventude a proposta do PSdeG e outra acerca da retención en Brasil do buque galego Horizonte I, impulsada por todos os grupos. Ningunha das tres terminou os seus traballos ao disolverse a Cámara para as eleccións de outubro de 1993.
Na IV Lexislatura tivo lugar a primeira comisión de investigación que si logrou terminar a súa encomenda. Creada a proposta do grupo socialista, o Parlamento indagou sobre unhas obras realizadas pola Xunta e a Deputación de Ourense en Castrelo do Val e Verín cuxa contratación foi anunciada cando xa foran finalizadas. A conclusión foi que, efectivamente, o procedemento fora irregular, pero sen que puidese atribuírse a ningún responsable político.
Houbo que esperar seis anos para a seguinte, centrada no denominado 'asunto Bemposta', sede do 'Circo dos Rapaces' fundado polo padre Silva nos arredores de Ourense. Proposta pola oposición (BNG, PSdeG e o grupo mixto) para indagar sobre terreos propiedade da Xunta en Seixalvo e o seu posíbel traslado ao Couto, o PP facilitou a súa posta en marcha en xuño de 2000 ao incorporar aos asuntos a examinar as denuncias de supostos malos tratos a menores procedentes do Salvador.
Entre medias, a Cámara rexeitou investigar asuntos como o primeiro plan eólico da Galiza, un gromo de Aspergillus no hospital Meixoeiro, a traxedia na gardaría Pinky de Vigo en 1997, a relación da Xunta coa construtora Copasa ou o suposto intento de asasinato do conselleiro Xosé Cuíña.
Prestige
Sen dúbida, unha das investigacións parlamentarias máis soadas foi a creada sobre o Prestige, que tampouco chegou a emitir ditame final. Creada a proposta de BNG e PSdeG co apoio do PP só once días despois do afundimento do petroleiro o 19 de novembro de 2002, o seu desenvolvemento estivo marcado pola negativa a acudir á Cámara galega de altos cargos do Goberno estatal presidido entón polo popular José María Aznar.
A ausencia de membros do Executivo, sumada á doutros representantes da Xunta, provocou a saída dos grupos da oposición do organismo de forma temporal. Con nacionalistas e socialistas fóra, o PP valeuse da súa maioría absoluta para disolver a comisión a través dun procedemento aprobado en pleno que foi invalidado polo Tribunal Constitucional en 2004. A decisión do TC obrigou a reactivar un organismo que quedou finalmente no limbo coa convocatoria de eleccións a mediados de 2005.
Durante os seus anos de oposición entre 2005 e 2009, o PP tratou de impulsar sete comisións, das cales, tres saíron adiante grazas ao apoio do Goberno bipartito, que facilitou que se investigase a construción da vía rápida do Salnés, o desenvolvemento do proxecto da Cidade da Cultura e as viaxes supostamente pagadas a cargos do PSOE con fondos da Secretaría Xeral de Emigración.
Entre as peticións frustradas estivo, precisamente, a adxudicación das obras para construír o novo hospital de Vigo, que sería finalmente levantado xa con Alberto Núñez Feijóo en San Caetano e que, agora, o Parlamento investigará a proposta do BNG. En 2015, AGE e Bloque tamén tentaron que se indagase sobre a construción do hospital vigués.
A maiores da inacabábel, até o momento, investigación á fusión das caixas iniciada en 2012, a última década de parlamentarismo estivo marcada polos intentos de deitar luz sobre as responsabilidades políticas na traxedia ferroviaria de Angrois. Até en catro ocasiones tentárono BNG e, primeiro AGE e despois En Marea, topándose co rexeitamento do PP e a abstención dos socialistas.
Nos últimos 14 anos de gobernos do PP a Cámara só impulsou outras dúas investigacións parlamentarias, a relativa ao afundimento dunha plataforma no porto de Vigo mentres se celebraba o festival O Marisquiño en agosto de 2018 e a impulsada polos grupos da oposición sobre os recortes en sanidade.
Esta última foi a primeira vez que se empregou o mecanismo habilitado coa reforma do regulamento do Lexislativo autonómico en 2015 que facilita o impulso de comisións investigadoras sen contar coa maioría do pleno. A unión de En Marea, PSdeG e BNG permitiu que se articulase unha comisión que eses mesmos grupos abandonaron en rexeitamento ao plan de traballo, no que o PP se negou a incluír a comparecencia dos familiares dunha persona falecida mentres esperaba a ser atendido na PAC da Estrada.
A configuración dos plans de traballo, que volverá estar no foco coa comisión do BNG sobre os contratos da Xunta á que queren levar a comparecer a Alfonso Rueda e a Núñez Feixoo, foi tradicionalmente un punto de fricción entre os grupos, como ocorreu cando o PP designou como o seu representante na comisión sobre o colapso da autovía do Salnés a Xosé Cuíña, máximo responsábel de obras na Xunta cando se construíu a infraestrutura.
