As agresións contra o patrimonio

É lamentable, pero xa estamos afeitos a que, de cando en vez, se orixinen atentados contra o patrimonio histórico-artístico, e nos últimos tempos, se cabe, máis, debido a ese mimetismo absurdo, banal e desatinado que se pon de moda nas redes e se fai viral nun sopro. Como é evidente para eses hábitos incívicos hai uns lugares máis proclives que outros, emprazamentos onde a masificación é unha constante diversa e pouco controlable. É o caso de Compostela, que na porta románica das Praterías, na fonte dos Cabalos da mesma praza, na fachada do Obradoiro… foi vítima destes arrebatos inmaduros, que non inxenuos, con graffitis nada creativos que deterioran monumentos ou rúas que son de todos. Afondando no tema, certo é que o asunto vén de vello, xa que desde hai séculos sempre houbo escusas ou pretextos que tiveron as obras de arte no centro da diana. Cóntao de xeito ameno David Freedberg, achacando á iconoclastia a maior parte dos ataques, unha motivación que cumpre dúas funcións: por unha banda arremeter contra unha simboloxía, relixiosa ou ideolóxica, que molesta, e por outra acadar notoriedade. Así se destruíron obras de temática relixiosa durante a etapa da Reforma nos Países Baixos, tamén cando unha sufraxista a inicios do século XX acoitelou A Venus do Espello de Velázquez ou xa máis recente, cando os talibáns demoleron os Budas de Bāmiyān ao consideralos ídolos incompatibles co Corán. Obras de Miguel Anxo, Rembrandt, Rubens e ata do mesmo Banksy foron incluso obxecto de agresións. O profesor americano atribúe esta belixerancia contra esculturas e pinturas ao poder que xeran as imaxes, unha facultade que depende de quen as contempla, adxudicándolle atribucións de todo tipo, deica sexuais ou máxicas. Desde hai séculos sempre houbo escusas ou pretextos que tiveron as obras de arte no centro da diana A forza das imaxes, estendida igualmente aos arquivos escritos e fotográficos, chega ata a "condena da memoria", facendo desaparecer todo rastro anterior que non interesa restituír. Os romanos executaban de modo tenaz esta práctica (Damnatio memoriae) de derruba e destrución de esculturas, estatuas ou releves, eliminando as pegadas indesexables do pasado. Foi, sen dúbida, unha ferramenta que fortalecía aos emperadores que a levaban a cabo. Sabemos de algunhas das obras de arte desaparecidas grazas a Plinio o Vello, que as recolle na súa Historia natural. Semella, pois, que episodios de este tipo non son novos e acaban por repetirse no tempo. Performances de salsa e cola A derradeira novidade sobre o asunto témola visto nas intervencións dos grupos de activistas medioambientais que con pintura ou salsa de tomate salpican, nuns casos, os cristais reforzados de cadros relevantes de Van Gogh, Goya... e noutros, os máis lesivos, a reivindicación consiste en aferrarse aos marcos con pegamento. Contando que as ideas que defenden son compartidas por unha gran maioría de xente, entre a que me atopo, os danos causados non xustifican a performance montada, e máis, pódese volver en contra. Un dos elementos importantes dun cadro, xunto coa traseira do mesmo, é, precisamente, o marco, que require de departamentos de conservación especializados nos museos. Estamos de acordo en que é necesario levar a cabo accións de protesta provocativas, pero sen prexudicar o patrimonio, e máis valéndose del para fortalecer a reivindicación. Foi o que aconteceu recentemente en Bilbo e Donostia contra o xenocidio de Gaza, onde centos de persoas deixáronse arroupar polo Museo Guggenheim e a escultura de Chillida, O peite dos ventos, mostrando a súa indignación polo que está pasando. Enlazando co tema medioambiental, e en palabras do profesor Javier Maderuelo, a paisaxe "en canto construción cultural é algo que concirne ao individuo, xa que non existe paisaxe sen interpretación", así que poderiamos engadir que a paisaxe e a cultura é obrigado que vaian sempre da man. Coincide a idea coa expresada nun dos apartados do informe do Consello da Cultura Galega sobre a pretensión de implantación dunha celulosa en Palas de Rei: "O territorio é un produto da historia, dun proceso no que interactúan home e natureza". Por iso, se son preocupantes as condutas individuais que estragan o patrimonio, máis arrepían as intervencións privadas-institucionais de proxectos como este. Sen dúbida é de agradecer que o mundo da cultura tome unha posición ao respecto cunha análise imparcial, pero contundente, na que se dá conta de que este tipo de industria, entre outras cousas, reduce "o territorio a soporte da actividade económica dunha forma que xustificaría sacrificar os valores socioculturais e socioambientais", algo que nunca debera de ocorrer.