Avantar: cincuenta anos espertando conciencia de nación no Carballiño

O comezo da década de 1970 foi testemuña dunha eclosión de iniciativas protagonizadas pola mocidade que resultou determinante para devolverlle a dignidade á lingua e á cultura galegas. Nun marco -o da ditadura- de hostilidade, de censura e de persecución política, aquelas mozas e mozos agrupáronse en asociacións culturais que, pouco a pouco, foron xerando grupos de traballo dedicados ao teatro, ao tratamento de temas relacionados co ensino e coa educación, á banda deseñada, á canción galega moderna e á recuperación da música popular... e sobre todo, ao enaltecemento e a recuperación dunha lingua desacreditada e perseguida polo réxime. Aquelas asociación naceron e multiplicáronse por todo o país: Francisco Lanza en Ribadeo, Sementeira en Viveiro, Castelao en Monforte de Lemos, Os Cigurros ns Rúa, Os Cabaceiros en Maceda, Breogán en Ourense, O Eixo e O Galo en Compostela, Afonso Eáns en Negreira, Alexandre Bóveda na Coruña, Medulio en Ferrol, Lumieira en Carballo... E no Carballiño, Avantar, que celebra estes días, cunha serie de actos públicos, os seus cincuenta anos de existencia. "En realidade, sucedeu todo dunha maneira moi espontánea, eu aínda non son capaz de explicalo moi ben", declara a Nós Diario César Varela, un dos fundadores da agrupación. "De súpeto, mozos e mozas de diferentes idades sentimos a necesidade de preguntarnos pola nosa identidade. Eu tendo a facer un símil médico: cando un virus ataca un corpo, as defensas interpóñenese para defendelo, e nós, case sen nos decatar, fixemos ese papel de sistema inmunolóxico. Educados na escola convencional da época, que ignoraba a lingua e a cultura do país, comezamos a interrogarnos sobre aquelas cousas das que ninguén nos falaba". Xan Afonso García, outro dos fundadores, conta a mesma historia. "Había un contexto que nos levaba a facernos preguntas: acababan de suceder as revoltas universitarias e as folgas obreiras de Vigo e de Ferrol. Pero ninguén viu a nós a dicirnos o que tiñamos que facer: era pura curiosidade por saber de onde viñamos, algo que até entón se nos negara". Daquela, comezaron a reunirse para ler libros como o Sempre en Galiza, case clandestinamente, e a estabelecer pontes con persoas maiores que procedián do vello galeguismo e do ámbito da república, para seguir pescudando no seu pasado. "Tivo moita importancia para nós un vello republicano, o señor Corcheiro, que se achegara ao galeguismo en Bos Aires", lembra Varela. "Tiña unha cultura popular inmensa, e levábanos a visitar os castros, os cruceiros... e tiña unha enorme sensibilidade. Paraba diante dos comareiros en flor e preguntábase: 'Haberá algún pintor que sexa quen de reproducir semellante beleza?'. E claro, a nós aquelas palabras servíanos para concienciarnos sobre todas as cousas marabillosas que tiñamos no país, empezando pola lingua, que ninguén nos aprendera a valorar". A Fundación Luís Seoane inaugura unha grande mostra da obra de Xaquín Marín Cando todo era novo Da toma de conciencia pasaron á acción, e axiña comezaron a organizar actividades culturais. "Hai que ter en conta que daquela non había absolutamente nada e, polo tanto, calquera cousa que organizaramos era unha novidade", explica Xan Afonso García. "E o certo é que traballabamos moitísimo: invitabamos aos cantantes da Nova Canción Galega, organizamos un grupo de teatro, un cine clube, fomos pioneiros nas mostras de cerámica, traiamos corais polifónicas... mesmo tivemos a primeira compañía de títeres da Galiza, que dirixía Ana Isabel Rodríguez, que escribiu os primeiros textos en galego para este xénero por encargo da asociación. Tocabamos todos os paus, mais eu creo que o que máis repercusión tivo foron as conferencias, nas que viñeron persoas da altura de Francisco Rodríguez ou de Xosé Manuel Beiras, entre outros moitos, e nas que se compartían ideas que non se podían coñecer por ningunha outra canle. Penso que fixeron unha contribción enorme á creación dun criterio propio de país". Iso foi atraendo máis xente á Avantar e propiciando que persoas maiores se unisen para achegar os seus coñecementos, ampliando a mirada cara a outros temas e iniciando a cooperación con asociacións doutros lugares da Galiza. "Claro, desde aquela primeira posición de inxenuidade, fomos tomando conciencia, e moitos comezamos a tomar partido por opcións políticas nacionalistas. Entón foi cando comezou a formarse a Fronte Cultural da UPG e as actividades -á morte do ditador, xa nunha época dun gran dinamismo político- empezaron a ter un propósito de intervención na vida pública", relata Varela. Unha asociación viva Tamén aquela época de frenética actividade política pasou, pero Avantar, ao contrario doutras asociacións que foron esmorecendo, seguiu organizando actividades e dinamizando a vida cultural do Carballiño. "Especialmente desde finais da década de 1990, o contexto cambiou moito, e creáronse outras entidades, organizacións e institucións que se encargan de defender os intereses da Galiza. Se cadra, o futuro de Avantar debería pasar por crear unha fundación que apoie a xente nova que comeza e contribúa ao estudo do que foron estas décadas", opina Xan Afonso García. Algo que Cesar Varela matiza: "Agora a vida cultural é moito máis rica, pero segue sendo necesario marcar unha dirección, se non corremos o risco de que se caia na folclorización, como no caso da Festa do polbo". A Irmandade Moncho Valcarce, a defensa do legado do "cura das Encrobas" "O relevo xeracional é o que precisan as asociacións na actualidade" A celebración do 50º aniversario de Avantar comezará o 22 de abril -na Casa da Cultura, ás 20.30 horas- coa palestra "Espertando conciencia de nación", na que participarán algúns dos membros que fixeron parte de Avantar nos seus primeiros anos de vida: Felipe Senén, César Varela, Xan Afonso García e Ana Isabel Rodríguez. Eladino Cabanelas, un membro máis novo da asociación, incide en que as persoas que están agora á fronte de Avantar "seguen facendo un traballo espectacular, mais se cadra, como noutras organizacións deste tipo, precísase que haxa un relevo xeracional. Hai que pensar que os máis novos xa temos fillos e, malia que a asociación segue a ter unha presenza moi notábel na vida cultural da vila, hai que comezar a pensar no futuro". Cabanelas relata como, cando a asociación se legalizou como tal, "os seus fundadores tiveron que pedir axuda a persoas maiores máis ou menos achegadas para que asinasen os papeis, porque todos eles eran menores de idade. Iso xa non sucede na actualidade". Sen dúbida, esta e outras historias abrollarán na palestra, á que seguirá, dentro das actividades do aniversario, un roteiro que lembre a Manuel María, os días 23 e 24 de abril, e un programa especial sobre o pasado, presente e futuro de Avantar ou unha mesa redonda sobre fútbol e cultura. O acto central do 50º aniversario será unha gala, o 6 de xullo, no Auditorio Municipal, que contará coa colaboración de diferentes entidades culturais, e que terá un carácter reivindicativo e conmemorativo. Alberte Ansede. Dez anos da Casa-Museo de Manuel María