Biografía e crítica rosalianas

Sen dúbida, houbo avances substanciais na investigación da biografía rosaliana nos últimos vinte anos. Fica, a cada paso, máis claro que a nena Rosalía, malia ser filla natural da súa nai Teresa cun crego, foi criada por esta na casa dos avós maternos. Máis tarde, en 1842, con cinco anos, vivía coa súa nai en Padrón, perto da casa do seu pai crego. En 1847 marchan nai e filla a viviren a Santiago. Todo o que fomos sabendo con certeza nos últimos anos, grazas en boa parte ás investigacións documentais da finada María Victoria Ruiz de Ojeda, vai desbaratando os tópicos sobre a ilexitimidade da nacenza como causa dun suposto sentimento de orfandade na escritora, mesmo de ter sido vítima da hipocrisía e prexuízos maternos. Nada diso se produciu na realidade. Nesta cuestión, e aínda máis verbo da biografía intelectual de Rosalía, sempre houbo un poderoso contraste entre a crítica. Parte dela non considerou as condicións da nacenza como causa de ningún trauma na infancia e mocidade rosalianas e defendeu que posuía unha elevada educación, non regrada, cualificando a súa formación de autodidacta, como non podía ser doutra maneira naquela época para a muller. Outra, con non pouca influencia académica durante moitos anos, sacralizou o trauma da nacenza e que era pouco menos que unha iletrada. A énfase no que consideraban faltas de ortografía nos manuscritos rosalianos en español, para alén dun sentido anacrónico e estático sobre a normativa dese idioma, respondeu sempre ao afán por sementar sombras de dúbida sobre a súa capacidade intelectual. Era unha escritora sentimental, pouco proclive aos pensamentos profundos, que non estaba á altura dos seus tempos, veñen dicirnos. Recoñecemento intelectual O certo é que a familia materna de Rosalía, como Murguía, sempre a tiveron en alta consideración intelectual. Como certo é tamén que un pequeno sector da tradición crítica rosaliana oficialista (o ministro González Besada co seu discurso de ingreso na RAE sobre Rosalía en 1916), defendeu que era unha muller culta e de altas dotes intelectuais. A súa formación intelectual e artística avanzou no período comprendido entre 1847 e 1856, cando a moza Rosalía participou nas actividades do Liceo de la Juventud, no que as socias eran moitas menos que os socios, naturalmente. Precisamente, sobre este período, algúns dos mellores biógrafos e críticos rosalianos do século XX (Bouza Brei, Carvalho Calero...) informaron sobre as actividades artísticas e as amizades masculinas de Rosalía no Liceo de la Juventud, corroborando a información, fornecida xa por Luís Rodríguez Seoane, amigo da escritora, nun artigo necrolóxico sobre ela, na Gaceta de Galicia (1885), ignorado até 1987 en que foi exhumado na nosa tese de doutoramento sobre a obra da escritora. Rosalía esforzouse por destacar e merecer recoñecemento social a través do cultivo das artes e das letras Precisamente, María Victoria Ruiz de Ojeda achou información documental máis prolixa ao respecto: comedias por Rosalía representadas, o seu cadro artístico, os directores escénicos. Nesta atmosfera a convivencia e intimidade da moza Rosalía con outros rapaces e rapazas é tamén unha nota distintiva da súa independencia, pois non resultaba normal esta camaradería entre mozas e mozos (entre eles, Eduardo Pondal, Manuel Murguía, Aurelio Aguirre, Luís Rodríguez Seoane...). Correspondencia con Soto Freire Hoxe está fóra de toda dúbida que Rosalía, desde a súa mocidade, se esforzou por destacar e merecer recoñecemento social a través do cultivo das artes e das letras. En todo caso, Manuel Murguía, para alén das consideracións que se puideren facer sobre cando se coñeceron e os seus lazos afectivos e amorosos, cumpriu un papel primordial procurando relacións sociais e editoriais para a obra literaria rosaliana. Non é que esas relacións estivesen condicionadas e delegadas nel, senón que era el o que contaba con acceso aos xornais, con máis coñecidos na sociedade política daquel momento. Rosalía era muller e sen dote, isto é, sen capacidade para se mover de forma autónoma e influente na sociedade burguesa. Con seguridade, algunha das súas cartas destruídas ofreceríanos máis información sobre a súa capacidade de relación e intervención social. A correspondencia conservada dela co editor Soto Freire revela unha muller con capacidade de iniciativa e resolutiva, con disposición á empatía cunha persoa, varón, en principio descoñecida, como para crear unha atmosfera de confianza plena entre ambos. Tanto é así que o editor confésalle que é máis fácil entenderse con ela que con Murguía. Falaban de diñeiro debido, contratos a cumprir e edicións en marcha... Soto Freire chega a facerlle confesións de gran sinceridade sobre o seu estado anímico e a súa vida conxugal.