Converter o arrabalde en centro

De entre nós houbo seres unidos, cal sólida tezume, á pedagoxía máis avanzada e a un modelo de ensino axeitado ás crianzas fronte o severo "la letra con sangre entra". É obriga citar Eduardo Chao, de conduta meteórica e mente ilustrada. Cando foi ministro da República (1873) aprobou a primeira lei de educación baseada na formación íntegra, autonomía na opinión, coñecemento mediante o contacto coa materia e penso De rerum natura, besta irmá, Lucrecio. A República do 73 morre aos pés dos cabalexos domeados por militares reaccionarios pra alegría do "Pacificador", Alfonso XII. Disque un bo rei na rumoroloxía popular, El-Rei que pra pacificar España restrinxiu o dereito a voto que a República dera aos pobres ou limitou o dereito de asociación (coa zuna pousada no emerxente movemento obreiro). Este Borbón, lonxe da encomiástica monárquica que quer pasar por neutral, esborranchou a lei de Chao pra estragar o progreso educativo, a liberdade de cátedra ou permitir o retorno do lapis católico no currículo escolar. Louvado sexa El-Rei! Á silenciosa represión real, Chao e outros crean a Institución Libre de Enseñanza (ILE). El integrouse na súa directiva. O legado da ILE, en termos intelectuais, foi frolecente. Na ILE estudou Xoán Vicente Viqueira, neto do López Cortón mecenas dos Xogos Florais de 1861, cita nodular do Rexurdimento e alzo a copa por Francisco Añón, republicano rebelde: saúde! Viqueira tiña un aquel de rillote británico co seu rostro ovalado, ollos rebordantes, beizo xeneroso e nariz repoluda. Os seus artigos en La Lectura, órgano da citada institución, recibiron louvas de Ortega Gasset ou Giner de los Ríos. Gabanzas merecidas e nada alfonsinas. Co pensar en Galiza A formación completouna nas universidades de letra gótica Berlín, Gotinga e Leipzig cabo dos pais da psicoloxía e socioloxía modernas: Simmel, Wundt… Todo grazas á axuda da Junta para Ampliación de Estudios (JAE), impulsada pola ILE. Da JAE nacería a Residencia de Estudiantes dos Lorca, Buñuel, Dalí ou dos galegos Bal y Gay ou Carlos Velo. Aténdase á colleita da ILE creada como resposta á censura e represión do listillos de Alfonso XII. Viqueira tivo raíces elásticas, en feliz metáfora de Castelao. Porque malia pisar París ou Berlín, o pensamento tíñao en Galiza. Tras doutorarse, saca a praza na Coruña pra axiña enrolarse nas Irmandades da Fala de Ánxel Casal e Peña Novo. A principal contribución de Viqueira, no meu ver, sitúase na educación en galego e na aliaxe do nacionalismo coa doutrina socialista. Pra outros poida ser a súa militancia lingüística de proximidade ao portugués. O réxime militar non permitiu honrar na súa plena dimensión Viqueira Mais Viqueira, dende noviño, arrastrou unha doenza fatal: osteomielite. Durante a prostración no leito, por mor das operacións, aproveitou pra ler (moita literatura en portugués e alemán) e aprender música instrumental. Na arte atopou o refuxio: "Eu fixen un castelo no que vivo agachado. […] Soñarei hastra que a min chegares, ou negra morte!". Chegoulle na flor da vida. Os amigos publicaron Ensayos y poesías (1930) en Nós. A introdución failla Ramón María Tenreiro, tan amigo do finado coma de Azaña, e que chegou a deputado nas Cortes da República, logo morto no exilio. Un texto, por certo, eliminado da reedición feita por Galaxia; no seu lugar aparece a intro de García-Sabell de especial interese. A Viqueira déronlle o Día das Letras Galegas 1974. Aínda Franco arquexaba no leito pro sempre presto a matar, como sucedeu con Baena e Sánchez Bravo fusilados en setembro do 75. O réxime militar non permitiu honrar na súa plena dimensión Viqueira. Se cadra, no centenario, cumpría revisitalo e comprendelo pra facer real o seu desexo de transformar Galiza dun arrabalde nun centro. Luísa Viqueira Tras de Viqueira viña a súa filla Luísa, educada na ILE, militante socialista no Madrid do 36, exiliada en México onde se integra no PCE pra atoparse cun Luís Soto fura-fura co desexo de fundar o PCGalego. Ao ser expulso por tales "delirios" debeu en portentosa figura na fundación da Unión do Pobo Galego (UPG), outorgándolle a lexitimidade histórica que traía ao carrelo, galvanizada supé de Castelao, e pousando a espranza en mozos militantes. Luísa (tamén upegalla) exerceu de secretaria da delegación en México do Consello de Galiza (noso Goberno no exilio entón presidido por Alonso Ríos). O presidente da citada delegación era Carlos Velo, militante da UPG, formado na Residencia de Estudiantes, produto da JAE que nace da ILE de Chao. En 2014 morreu Luísa. As súas cinsas dan herba no camposanto de Ouces, arrentes do pai, morto hai cen anos. Pra ambos, estas letras coma ofrenda de humildes flores.