A costela rota de Matilda

"Ves esa muller sentada no ruído? Non foi ese balbordo o que soñou un día". O libro viña envolto nun papel verde cun lazo dourado. Poñía parabéns e traíao María nas súas mans de nena de oito anos. Era un libro de capa amarela e nela aparecía debuxada unha pícara que semellaba espelida e delicada. Era sinxelo sentir empatía pola imaxe. Alí estaba ela, sentada sobre unha caixa de madeira, cunha pila de libros de cores ao seu redor. Era Matilda. A mesma que estes días está sentada sobre o ruído e que parece querer traer de volta os versos que a poeta Marta Dacosta escribiu para Dun lago escuro, os mesmos que abren este artigo. A polémica saltou días atrás cando se coñeceu que a editorial británica do escritor de literatura infantil, e pai de Matilda, Roald Dahl, eliminara e reescribira abondosos fragmentos das derradeiras edicións dos seus libros para evitar todo tipo de discriminacións. Así. Evitar todo tipo de discriminacións. Como exemplo, Rudyard Kipling desaparece para dar espazo a Jane Austen. A nova, sen dúbida, transcende o ámbito da anécdota e acende o debate sobre a lexitimidade de modificar a obra dun autor falecido para facela menos ofensiva e discriminatoria. Cabe lembrar que este tipo de prácticas son máis habituais do que pode parecer e libros tan coñecidos como a saga de Los cinco ou As aventuras de Huckleberry Finn viron modificados algúns dos seus aspectos lingüísticos, sobre todo, relacionados con concepcións racistas. Mais, se deixamos de lado o tema da censura que foi longamente tratado en varios medios e que, como toda boa polémica, nos permitiu coñecer un longo abano de opinións, estaría ben centrarse no suposto obxectivo da empresa editorial, que como dixemos, é o da non discriminación. Discriminación Miguel ten vinte e dous anos. Leu O Principiño pero non leu As Bruxas. Leu El Quijote pero non Os vellos non deben de namorarse. A García Márquez, si. A autoras galegas, non. Eses leullos alguén na súa casa con amor e paciencia. Unha imaxe que lembra, só un pouco, o filme The Reader coa diferenza de que a nosa Hanna non é analfabeta senón cego. Se ninguén llo le, este mozo permanecerá alleo ás mudanzas, e o que é realmente grave, non poderá producir o seu propio discurso argumental sobre se os lectores sensibles son, no fondo, censuradores ou non. Non ten acceso ás obras. A discriminación é exercida polo propio formato indistintamente do seu contido. Os poderes públicos teñen que ser os primeiros en preocuparse da non discriminación de modo real e efectivo Se ben é certo que as persoas cegas ou cunha discapacidade visual severa atoparon nos audiolibros todo un mapa de recursos e, en certo modo, a normalización no acceso á literatura, sobra dicir que teñen dereito, no nome da non discriminación e do senso común, a ter acceso ao maior número de volumes en formato papel. A lectura é fundamental para que poidan acceder de xeito normalizado á cultura e á educación. Organizacións como a ONCE poñen á disposición dos seus afiliados a Biblioteca Dixital ONCE, centrada en dar prioridade ás demandas de estudantes cegos, desde primaria á universidade. Contan cun fondo de máis de 60.000 títulos, dos que algo máis de 750 son na nosa lingua. Moitos deles permiten a posibilidade de imprimilos en braille ou en tinta en grandes caracteres. Unha porta que se abre… a medias. Acceso á cultura Non son as entidades privadas as que teñen a obriga de garantir o dereito de acceso ao coñecemento e, polo tanto, á cultura, ás persoas cegas. O que lle é propio é complementar, enriquecer e mellorar a oferta pública, esa case inexistente que descarga as súas responsabilidades no coto do privado. É o público, o comunal, o que debe garantir a igualdade de oportunidades, as olladas diversas e a capacidade crítica á hora de acceder a un coñecemento o máis amplo e plural posible. Os poderes públicos teñen que ser os primeiros en preocuparse da non discriminación de modo real e efectivo de todos aqueles colectivos que se atopan en risco de exclusión social e non continuar perpetuando unhas desigualdades que menoscaban os seus dereitos e, por extensión, os de todos nós. Miguel esixe un ritmo pausado. Pide que llo repitan. Se puidese, pasaría os dedos cara atrás e volvería ler. Ela, a paciente lectora pensa no caso Matilda, —periférica por condicións diversas— e nos discursos que xermolan en nome do respecto pero desde unha posición privilexiada e pouco ponderada. A nena sentada no ruído ten unha costela rota. O mozo que non ve, detéctao ao instante.