A danza, o tempo e a repetición nos escenarios de Almada

O que chamamos contemporáneo é, con frecuencia, unha busca nas raíces que trata de adoptar novas perspectivas para abordar o fío da Historia. Hai moito tempo que a danza entendeu que as orixes no ritual proporcionaban esa mirada que pode explicar o impulso de bailar cunha intención que vai máis alá da estética. Igual que hai moito tempo que comprendeu que podía emanciparse da pulsión narrativa e, porén, seguir suxerindo unha interpretación do mundo.

O Festival de Almada programou nesta fin de semana dúas obras de figuras clave da danza que, malia operar desde parámetros creativos practicamente opostos, ratifican a omnipresencia dun interrogante sobre a natureza mesma da danza que conduce inevitabelmente a preguntas sobre a propia existencia, sobre a nosa infinitesimal presenza no espazo e no tempo.

O histórico dúo formado polo director de escena Robert Wilson e a coreógrafa Lucinda Childs —que xa estiveran presentes na edición de 2022 co revival da súa peza de 1977 I was sitting on my patio this guy appeared I thought I was hallucinating— presentaron unha versión revisada de Relative calm, que estrearan por primeira vez en 1981. Wilson e Childs conservaron a primeira parte da obra de 1981, con música de Jon Gibson, e engadiron outras dúas, traballadas sobre música de Stravinski e de John Adams, de forma que a nova peza conformase un tríptico. As tres partes da nova versión sepáranse por lecturas que a propia Lucinda Childs fai dos diarios de Nijinski.

Alén da xa sintomática pulsión por actualizar obras que supuxeron un certo fito rupturista hai máis de corenta anos, a obra de Wilson e Childs non se desvía das liñas creativas que estabeleceron a mediados da década de 1970 e cuxo máis célebre expoñente foi a posta en escena da ópera de Philip Glass Einstein on the Beach: explorar e intentar esgotar todas as variacións posíbeis dunha frase coreográfica mediante pequenas e minuciosas modificacións que nutren as diferenzas nun imperturbábel ostinato de perpetua e fría repetición. Unha sinfonía xeométrica que se axusta milimetricamente ás depuradas liñas escenográficas creadas por Wilson.

A primeira vista, a obra apenas fala de nada que nos incumba, pero en canto percibimos a mecánica que move a peza -e resulta imposíbel que a teimuda reiteración non nos leve a pensar no significado desa “calma relativa” á que apela o título- decatámonos que é o tempo e a súa percepción o que preocupa á parella creativa, até o punto de desafiar toda convención escénica e incluso a paciencia do público.

Noutro extremo creativo, Almada presentou tamén a obra Full Moon de Josef Nadj. Concibida como a segunda parte dunha triloxía que comezou coa súa anterior peza, Omma -que tamén se puido ver en Almada en 2021-, a obra do creador serbio de ascendencia húngara visa a afondar nas orixes da danza, a recrear o momento en que a celebración dos corpos se transforma nun ritual colectivo que acompaña a vida da comunidade.

Aventurándose nun territorio virxe, Nadj constrúe un novo cerimonial que evoca o nacemento da humanidade, cun corpo de bailaríns de ascendencia africana que aglutinan as súas propias prácticas para crear unha danza sincrética e radicalmente contemporánea. O tempo materialízase aquí no telúrico, na historia dunha cronoloxía anterior á historia e, porén, aínda presente: a ambivalente relación coa natureza, o traballo colectivo, a aparición da morte.

Nadj reinventa a eternidade como algo actual que se materializa, por exemplo, na música de jazz que -portadora dese afán sincrético- vai desde o orixinario New Orleans até os audaces experimentos do free jazz de Cecil Taylor ou o Art Ensemble de Chicago.

Cortexos fúnebres, traballos agrícolas, celebracións colectivas... conforman un retrato da comunidade que se repite desde hai milenios. E o propio coreógrafo, como demiúrgo portador dunha máscara que carece de simbolismo, testemuña a natureza sagrada dos corpos que, nese eterno retorno, posibilitan a perpetua reinvención do humano.

Onde Wilson e Childs impoñen o mecanicismo, Nadj deixa sitio para o humano; onde os primeiros recorren á xeometría, o segundo esgrime a carta da espontaneidade. Mais ambos procuran unha metafísica do coréutico que tenta debuxar esa ancestral lírica da que se alimenta a vida.