'Os Eoas' de Pondal e a galeguidade de Colón segundo Xosé Ramón Pena

Xa en 1857 Eduardo Pondal estaba escribindo o que había de ser un poema épico que enxalzase os fundamentos da nación galega. Probabelmente non existiu nunca unha obra tan esperada na literatura galega, e probabelmente nunca unha obra literaria levantase tanta expectativa. A escrita de Os Eoas ocuparía toda a vida de poeta sen que finalmente o texto chegase á imprenta. Malia os recorrentes anuncios que o bardo facía sobre a inminente conclusión do poema, nunca chegou a velo publicado. Porén, grazas aos estudos de Manuel Forcadela, Manuel Ferreiro e Xosé Ramón Pena, sabemos na actualidade que por volta de 1913-14 Pondal sacou adiante a versión derradeira do texto, preparada para ser levada ao prelo en Madrid. E que esa versión estaba nos arquivos da Real Academia Galega (RAG). Mais tampouco chegou a ver a luz na vida do autor, e non foi até 2005 que se editou unha versión deste Os Eoas a cargo de Ferreiro con contribucións de Pena e de Forcadela. Agora, Xosé Ramón Pena ofrece unha nova versión, editada por Galaxia, que se presentará hoxe en Vigo no Museo de Arte Contemporánea (MARCO), ás 20 horas, coa presenza do autor e de Anselmo López Carreira, doutor en Historia; catedrático de Secundaria e profesor na UNED, e Xesús Domínguez Dono, director de Produción da Editorial Galaxia “No ano 2000, publicouse a edición de Ferreiro, mais é unha edición filolóxica, co habitual respecto por todas as variantes”, explica Xosé Ramón Pena, en conversa con Nós Diario. “Eu dediqueille a este poema moito tempo da miña vida, e quería facer unha edición para un público culto pero non académico, cun texto fixado a partir da edición do propio Ferreiro que integrase as miñas lecturas, con notas de carácter literario e histórico, e que condensase –e, en ocasións, ampliase– o meu propio estudo sobre a orixe e o significado de Os Eoas. É un proxecto que sempre quixen realizar pero considerei que debía deixar pasar un tempo desde a aparición da edición da Academia. É unha edición diferente cun obxectivo diferente”. Castelao Mexuto: En Pondal hai un evidente compromiso emancipador, mais todos os poemas levantan acta da prostración Unha epopea fundacional Pena sitúa Os Eoas, igual que fai Ferrín, nun movemento que se dá en toda Europa: o das nacións buscando unha epopea fundacional. Desde o Kalevala de Elias Lönnrot en Finlandia até a Atlántida de Jacint Verdaguer en Catalunya, tratan de redefinir a épica redescubrindo atmosferas patrióticas e restabelecendo sinais identitarios. Tamén na música, en obras como A Miña Patria do checo Smetana ou a Finlandia de Sibelius. O problema co que se atopou Os Eoas –ademais das rechamantes dúbidas do propio Pondal durante case medio século–, foi o recibimento por parte da intelectualidade galega. Vicente Risco escribiu que "acaso a fama de Pondal non gañase moito coa publicación dos seus inéditos". Fermín Bouza Brey acusábao dunha excesiva dependencia dos Lusíadas de Camões . E Carvalho Calero chegou a dicir que o poema "está encheito de espírito patriótico... español". Parece obvio que o problema de Os Eoas era de carácter ideolóxico e referíase á escolla do tema: o descubrimento de América por parte de Colón, algo que non encaixaba co perfil de bardo da patria co que se quería canonizar o autor de Os pinos. Mais Pena dálle unha volta ao proceso de escrita que resolve moitas das incógnitas arredor do poema. "Está claro que Pondal quere facer unha epopea fundacional da nación galega como as que se están escribindo no resto de Europa, pero o problema é que non atopa ese feito heroico que a protagonice. Onde están as grandes batallas, as grandes xestas que poderían ser o tema dun poema épico galego? Daquela, vai rastrexando feitos e tratando, como podía, de 'galeguizar' o descubrimento de América. Pero en 1912 chega ás mans de Pondal un escrito no que Constantino Horta –que era galeguista, García de la Riega non o era– dá por boa a teoría da galeguidade de Colón. E aí é cando ve o ceo aberto: se Colón era galego, o descubrimento de América é a gran xesta que buscaba. Entón, ponse a escribir e en menos dun ano ten a obra lista para a imprenta. Non podo negar que puidesen existir outros problemas, derivados do seu perfeccionismo, que tamén puidesen influír na súa indecisión e na demora en acabar a obra, pero eu estou persuadido de que se Pondal tivese esa coartada histórica corenta anos antes, corenta anos antes tería o poema rematado", declara Pena. Xosé Ramón Pena: "O escritor non debe depender demasiado do público lector" 'Os Eoas' despois de Pondal A partir de aí, a Historia tampouco foi xenerosa coa épica de Pondal, xa que aquel manuscrito que deixara listo para entrar no prelo acabou por non ver a luz. "O que sucede despois", aclara Pena, "é que Oviedo Arce, no mesmo ano da morte de Pondal, fai un informe para a Real Academia Galega sobre a teoría da orixe galega de Colón no que esmaga as teorías de García de la Riega. Un informe que tamén fai seu a Real Academia da Historia. Claro, que a RAG se poña a editar un texto que defende a galeguidade de Colón cando acaba de asumir que esa teoría carece de base científica e mesmo que De la Riega era un manipulador, púñaa nun compromiso que non ían aceptar. Pensarían que ían quedar como parvos, e arrombaron a versión final do poema até que caeu definitivamente no esquecemento. O propio Risco recoñece que a Academia "cela coidadosamente" o manuscrito, que é coñecido por moi poucas persoas, e que a fama de Pondal podería verse prexudicada coa súa publicación. Eu, sinceramente, non creo que a Academia o ocultase a propósito, pero si que o desinterese levou a que se extraviase nos arquivos". En canto á acusación de Carvalho de ser un texto "españolista", Pena replica que "non podemos xulgar desde a nosa mentalidade actual como era o galeguismo da época. El fala da nación galega e concibe a Galiza como unha nación que está sometida a unha tiranía. Pero esa tiranía da que fala é a das forzas escuras, a das liñas políticas máis reaccionarias. El é un demócrata que pensa que esa tiranía non a sofre a Galiza exclusivamente: tamén fala de 'liberar as cadeas que oprimen a patria lusitana'. Moitas veces, cando fala de España, está utilizando ese nome como sinónimo de península Ibérica, porque el, como outros naquela altura, é un iberista convencido”. Xosé Ramón Pena afonda na literatura durante o franquismo