O espello da memoria en branco e negro

Conta Joan Fontcuberta que arredor do ano 2010 cando xa os móbiles tiñan a función fotográfica xeneralizada, incluso bastante perfeccionada, un dos principais xornais de Hong Kong despediu ao seu fato de fotógrafos, contratando para facer o traballo de campo aos repartidores de pizzas que percorrían coas súas motos toda a cidade. Aquí empezou o que o intelectual catalán chama “síndrome de Hong Kong”, cidadáns co móbil na man que disparan fotos arreo con cobiza, rapidez e presteza, sen importarlles a calidade ou refinamento das mesmas. Así é tamén como nace “o homo photográficus”, un individuo que rexistra cada paso da súa existencia cunha instantánea, selfies incluídos, cunha habilidade adicional connatural: a de facer rodar a foto con celeridade asombrosa por as redes. Ese é o mundo que vivimos, un mundo saturado de imaxes, nunha “aldea global” afectada por a fugacidade e, en demasiadas ocasións, tamén por a banalidade. Agora ben, a parte do abuso e mal uso que se poda facer das tecnoloxías, preocupa que neste caso un medio de comunicación trivializara ata ese punto a importante tarefa dos e das fotógrafas profesionais, artífices dunha actividade crucial na historia contemporánea: a de axudar a casar as distintas pezas dun relato, rexistrando coa súa cámara eses momentos transcendentais, arriscados e sempre oportunos, que de non ser por eles perderíanse no esquecemento, porque a súa profesión é tamén un xeito de manter viva a memoria. Para Susan Sontag ese proceso recollido do día a día na rúa era como a sínteses da vida “nunha aparición momentánea”. En calquera circunstancia, sempre intentan poñer en valor o seu coñecemento rigoroso e serio da técnica, non captando unicamente un feito puntual, se non buscando a expresividade e intensidade do mesmo, empregando contrastes de luces e sombras, planos axeitados, unha apropiada composición ou un atinado encadre artístico. En fin, con toda a autoexisencia profesional da que son competentes. Desde hai tempo o fotodocumentalismo e a estética forman parte do mesmo obxectivo Aínda que algúns sigan a cismar o contrario, é unha certeza que desde hai tempo o fotodocumentalismo e a estética forman parte do mesmo obxectivo; isto abrollou xa desde os propios inicios, cando se facían alucinantes experimentos con precarias máquinas e cando, ao mesmo tempo, non eran poucos os que receaban dos raros e misteriosos daguerrotipos. A división entre a disciplina obxectiva e a subxectiva é unha decantación que evidentemente afecta a forma e o concepto, pero non a creatividade tanto de procedemento como de resultados. Os fotodocumentalistas que atinan co “instante decisivo”, que pregoaba Cartier Bresson, alentan desde a parcela documental do reportaxe tamén o talento artístico. Naqueles primeiros tempos, ao expirar o século XIX, os reporteiros gráficos descubriron na fotografía un vieiro para recoller o mundo que cambiaba presuroso de escenario, tanto na cidade como no rural, e notificar así co seu traballo o crecemento industrial, a miseria dos máis desprotexidos ou a traxedia da guerra; a prensa, entón, e os seus lectores enseguida, recoñecéronlle o papel de fedatario da realidade, multiplicándose as axencias que querían contar cos mellores profesionais do momento. Velaí como destacan nesta especialidade fotógrafos e fotógrafas da altura de Margaret Bourke-White, Dorothea Lange, Gerda Taro, Eric Salomon ou o estadounidense Weegee, especializado en chegar incluso antes que a policía ao lugar do suceso. En París, un grupo de húngaros, Brassaï, Rado e Landau crean a axencia Rapho, unha das de máis prestixio na etapa de entreguerras. No catálogo do fotógrafo Nicolás Muller, editado co motivo da exposición Vento do norte na Cidade da Cultura, o crítico José María Parreño chama a atención sobre “o importante continxente de fotógrafos húngaros” que viñeron en tempos da Guerra Civil ou xa na posguerra ao noso país, entre eles Robert Capa. Nicolás Muller foi dos que recorreu aldeas, pobos e cidades de Asturias, Galicia, Cantabria, Navarra e País Vasco en busca das festas populares e a animación dos mercados, do retrato de homes e mulleres, traballadores das minas, redeiras, vendedoras da rúa, lavandeiras…, tamén do silencio, a soidade, do patrimonio a extinguir e do sosego da natureza. Hoxe as súas imaxes, analóxicas e en branco e negro, son xa o reflexo do “espello da memoria”, dunha particular mirada sobre a beira cantábrica azuada por o vento, lugares e tempos que tamén fotografaron Ruth Matilda Anderson, Gustav Henningsen ou Jean Dieuzaide, xusto cando a fotografía aínda non abrigaba dose algunha nin de fugaz nin de banal.