A fotografía como memoria viva

Na década dos trinta do século pasado, o antropólogo Claude Lévi-Strauss fixo unha viaxe ao Brasil para estudar desde distintas liñas de actuación a poboación nativa do Mato Grosso. Durante a expedición, realizou fotografías, que máis tarde serían publicadas no traballo Tristes trópicos. Anos despois, revisando as imaxes feitas por el mesmo na súa estadía americana, dicía que sentía unha impresión de baleiro, de que “faltaba algo” naquelas escenas cotiás dos indíxenas cos que convivira durante meses, algo “que a lente, pola súa propia natureza, era incapaz de captar”. Esta reflexión leva a recordar que na orixe desta práctica atópase unha importante relación coa ciencia e, de feito, tense definido esta conexión como “unha visión de época a medio camiño entre o marabilloso e o científico”, pero lembra tamén que as experiencias vividas con grande intensidade chegan a ser tan fortes que o desenlace final, xa sobre o papel, ás veces, semella incompleto. Unha impresión común no mundo da fotografía Coido que esta impresión debe ser común a todos e todas as fotógrafas, que tratan de atrapar esa primeira emoción, esa impresión primixenia, procurada con acougo e sen présas ou simplemente aquela outra que sae ao encontro de xeito espontáneo e que unicamente a mirada do profesional sabe ver. De seguro, que esa sensación, de que lles quedou algo no camiño, algo por fotografar, existe, aínda que se coiden de arrimarse ao obxectivo con rigor e tento, recollendo canto houbese de interese. Henri Cartier Bresson, de modo expresivo, escribiu que o achegamento ao tema tíñase que facer “de puntillas (…), caladamente como un gato, pero ollo avizor”. En tempos daquela “prehistoria” da fotografía, tanto a de Lévi-Strauss como a de Bresson, o inventario de imaxes era moi restritivo, tirábanse as xustas En tempos daquela “prehistoria” da fotografía, tanto a de David Lévi-Strauss como a de Henri Cartier Bresson, o inventario de imaxes era moi restritivo, tirábanse as xustas, pero agora coas novas tecnoloxías, “o instante decisivo” é posible fixalo con moitas máis tomas e formalizalo de maneira posterior nos pequenos detalles de edición. A fotografía considerada como fonte de memoria Nesta forma de traballo opera a clase de fotografía que é considerada fonte de memoria, como a que o galego Brais Lorenzo presenta na serie Habitar o baleiro, que non é só unha recompilación de arquivos ou documentos apañados da realidade senón que incorpora a categoría artística; dous ingredientes, o documental e o estético, que sempre estiveron no fráxil linde dunha encrucillada, pero que desde a primeira metade do século XX se retroalimentan, se axustan e coinciden no que coñecemos como fotoxornalismo. Neste caso, o fotógrafo non intervén “ao azar obxectivo”, tampouco maquilla o pretexto temático: o despoboamento do rural galego. As escenas e paisaxes están rexistradas en distintas localizacións de Ourense e Lugo, onde o problema é, se cabe, maior, e son a representación do que está a suceder con moitas poboacións e concellos abandonados, onde resiste, illada, a xente maior, a mesma que sofre as políticas contra o rural, que desde hai anos veñen destruíndo o interior do noso país. Un tempo que necesita ser narrado e referido O autor proxecta visualmente, fotos e vídeos, a trama argumental a través dun xogo de contraluces, mesmo incluso co silencio e a soidade, que se palpa en moitas destas pezas, atendendo sempre a que a mensaxe chegue directamente ao espectador, con retratos frontais que impactan pola súa crueza, como o da parella nun cemiterio rodeada de lápidas, metáfora elocuente do porvir; tamén coa denuncia, máis ou menos velada, como o caso dos eólicos ou os incendios. Con todo, o fotógrafo deixa sempre un lugar para a esperanza, para un mundo que revive co balbordo das festas do Entroido. Hai unha historia da fotografía que é testemuña dun tempo, un tempo que necesita ser narrado e referido, estar vivo, latexar para non quedar esquecido e que dentro duns anos sintamos, como David Lévi-Strauss, que “faltaba algo”. Acertadamente, o escritor Javier Fraiz comenta a raíz destas obras de Brais Lorenzo no Museo do Pobo Galego: “hai un xeito de vivir que esmorece, e que merece ser contado e documentado para que a memoria permaneza”. A exposición é un proxecto multiplataforma, onde o fotógrafo traballa con xornalistas e profesionais do audiovisual, un equipo comprometido que teñen colgado un repositorio, Habitar.gal, aberto aos relatos do rural máis ferido.