A Galiza, Portugal e África, os tres vértices do Zeca

Hai un triángulo máxico no imaxinario, na vida e na obra de José Afonso que o influenciou inequivocamente na súa biografía e creación artística, levándoo a realizar unha lectura atenta do mundo que o rodeaba. África, Portugal e a Galiza son os vértices dese triángulo. Así o sinala Paulo Esperança na súa obra titulada José Afonso, o triângulo mágico na súa vida e obra (2021), editada polo Centro de Música Tradicional Sons da Terra de Sendim (Miranda do Douro, distrito de Bragança). Un libro que Esperança presenta esta sexta feira en Compostela, o sábado en Vigo e Cangas (O Morrazo), e o domingo en Salvaterra de Miño (O Condado) da man da Associação José Afonso (AJA) Galiza e na que analiza as relacións entre o cantante e compositor portugués coas comunidades africana, lusa e galega e como estas influíron na súa vida e na súa obra. "É un libro importante porque una das novas tarefas que desenvolve AJA é salientar a relevancia que tivo a Galiza para José Afonso, nas súas palabras, como patria espiritual e como terra de acollida", afirma a Nós Diario Odilo G. Carnero, presidente de AJA Galiza. Afonso vive en África en diferentes momentos da súa vida. Marcha a Angola con tres anos, froito das súas relacións familiares; con seis, regresa a Portugal, con sete emigra a Mozambique e con oito regresa ao territorio continental. A partir de aquí a súa relación co continente africano é intermitente, e é precisamente esta intermitencia a que leva José Afonso a "procurar absorber os soños, os ritmos e os modos de vida que aí o rodeaban". En África adquire uns coñecementos que gardará na memoria para utilizar, máis tarde, no seu proceso creativo. Mais a relación de José Afonso con África non ficou plasmada só na súa obra. Tamén no seu pensamento. El mesmo afirmou que "o seu bautismo político comezou en África. Estaba alí, a dous pasos do oprimido". Segundo sinala Esperança no seu libro, as afirmacións vertidas en múltiplas declaracións e entrevistas por Afonso "son inequívocas: a poboación branca eivada de sentimentos colonialistas incomodábao e provocáballe rexeitamento". Teresa Moure: "Grazas ás persoas que coñeceron Zeca Afonso puiden acceder á súa fala e personalidade" As facetas familiar, estudantil, profesional e artística de José Afonso propiciaron que percorrese Portugal –segundo vértice do seu triángulo máxico– de norte a sur e de leste a oeste. "As experiencias vividas nas diversas rexións de Portugal por onde foi pasando e a síntese coa experiencia en África preséntannos un José Afonso multifacetado, inquieto, permanentemente á procura de materializar todo o que ía aprendendo", relata no libro Paulo Esperança. A inquietude de José Afonso lévao a navegar pola cultura popular das múltiples rexións do Estado luso, absorbendo novas sonoridades e novas palabras. Sinala Esperança que o fascismo, a represión, as prisións políticas, a tortura e os asasinatos forman tamén unha constante na obra do Zeca, influenciando, se callar, polos casos concretos dos que o autor ía tendo coñecemento. "Portugal é o fiel depositario de toda a súa rabia e amargura ante un réxime odioso, feo e ameazante". 'Irmán' da Galiza O 10 de maio de 1972 o Burgo das Nacións de Compostela acollía a primeira interpretación pública do coñecido 'Grândola, Vila Morena', que menos de dous anos despois se convertería no himno da Revolução dos Cravos. Mais as relacións do Zeca coa Galiza van alén desta importante efeméride e conforman o terceiro dos vértices do seu triángulo, un vértice que xorde xa en febreiro de 1972 da man de Benedicto García Villar –un dos fundadores de Voces Ceibes–, Francisco Peña Villar ou Xico de Carinho. Nunha relación que o levou a desenvolver varias xiras polo país e a adquirir un forte sentimento de unión coa Galiza, chegando a afirmar que "para min é unha especie de patria espiritual". "Cando José Afonso visitou Galiza creou unha rede de contactos e de apoio sustentada na solidariedade de dous pobos que vivían en cadansúa ditadura, nun sentimento común de antifascismo", explica Carnero. Festival dos Povos Ibéricos, decorrido na Coruña en agosto de 1978, con José 'Zeca' Afonso no centro. (Foto: AJA Galiza) O terceiro vértice tamén supuxo para o Zeca converterse nun dos precursores dunha rede de galilusofonía, ao entender desde moi cedo que o río Miño "non separaba pobos, significaba factor de unión". Di Esperança que José Afonso tiña razóns para sentirse "irmán da Galiza", destacando aquel concerto que o 31 de agosto de 1985, encheu o parque de Castrelos de Vigo de música en homenaxe á vida e á obra do Zeca, onde reafirmou a súa "amizade pola terra e o pobo galegos" e destacando a súa "solidariedade coa loita polo recoñecemento efectivo da lingua e cultura galegas como unha das máis ricas da península". A Associação José Afonso recibe o premio á Embaixada da Amizade Galego-Lusófona 2022 de aRi[t]mar Presentacións na Galiza A Casa do Taberneiro, en Compostela, acolle esta sexta feira a presentación de José Afonso, o triângulo mágico na sua vida e obra, nun acto en que participará o propio autor, Paulo Esperança. O sábado fará o propio a Asociación Cultura Évame Oroza, en Vigo, e o salón de plenos do Concello de Cangas (O Morrazo) e o domingo o Café-concerto Vagalume de Salvaterra (O Condado). Esperança estará acompañado de coñecidos do Zeca, como Xan Carballa, Xico de Carinho ou Henrique Harguindey. Mascato, De Carinho, Afonso, Nanucha, Zélia, Marques, Carballa e Moa, en Vigo en maio de 1985. (Foto: Gustavo Luca de Tena)