Iria Pinheiro busca a 'Vitória' na batalla contra o acoso sexual e laboral

En marzo de 2018, a actriz Iria Pinheiro presentou unha denuncia na que relataba que vivira unha situación continuada de acoso por parte do director do programa Con amor e compañía -emitido na TVG-, José Luis Viñas Orta. Pinheiro denunciou que aturou tocamentos, insinuacións, humillacións e comentarios que acabaron por xerarlle un cadro de ansiedade e insomnio. Uns meses máis tarde, en setembro, a xuíza non viu ningún tipo de contido de índole "sexual" ou "vexatorio" e, daquela, desestimou esta demanda. Entre finais de 2023 e principios de 2024, a dramaturga Iria Pinheiro participou nun laboratorio de escrita teatral -dirixido polo autor portugués Ricardo Correia e a dramaturga Vanesa Sotelo, colaboradora habitual de Nós Diario- durante o cal finalizou a peza Vitória. Retrato dunha denuncia, no que se relata e se analiza o que sucedeu durante o proceso xudicial que enfrontou Iria Pinheiro, a actriz e a dramaturga. "Escribir a obra formaba parte desa idea que me perseguiu sempre, a de que isto non quedase no privado", explica Iria Pinheiro en conversa con Nós Diario. A miña vontade era contribuír a que as cousas cambiaran, sempre pensei que ese era o maior e, quizais, o único beneficio que se podía sacar de todo isto. Durante un tempo, mentres durou o proceso xudicial, tiven que gardar silencio: a miña avogada aconselloume que retirase o tema da esfera pública. E cando rematou, pensei que o procedente era contar como sucedera todo, deixar unha especie de 'manual de supervivencia' para que quen pasase por algo semellante, soubese o que me pasara a min, por se servía de axuda. E tamén quería que quedase constancia, que non se prolongase o silencio. Tendo isto en mente, no laboratorio de escrita vin a oportunidade de facelo acompañada, porque sabía que ía entrar nun tema complexo e que ía necesitar axuda. Tiña a experiencia anterior de Anatomía dunha serea [a obra que Pinheiro puxo en escena sobre a violencia obstétrica] e sabía que esa especie de titorización beneficiaría a obra, e tamén a min. Daríame tempo e método". A actriz Iria Pinheiro denuncia o director do programa da TVG 'Con amor e compañía' por acoso A violencia estrutural e o delito de ser actriz Vitória -publicada pola editorial lusa Humus, xunto co resto das pezas resultantes do laboratorio- presenta un cadro desolador no que se suceden as probas dunha violencia estrutural que acaba revelándose como elemento fundamental da desigualdade: desde a falta de apoio dalgunha compañeiras por medo ás represalias até a revitimización da vítima, cuxo testemuño é posto en cuestión polo feito de ser unha actriz que traballou en espectáculos de cabaré. "Nunca pensei que me acusaría nun tribunal de ser actriz", escribe Pinheiro. "Eu puxen unha denuncia por acoso sexual e laboral e, paradoxalmente, tiven todo o tempo a sensación de ser eu a acusada: de ser actriz, de que no noso traballo xa estaba implícito aturar estas situacións... Fun buscar xustiza onde non a había, e atopei máis teatro que no propio escenario". E con todo, Pinheiro considera unha vitoria ter denunciado, que a denuncia se tramitase, que se celebrase un xuízo laboral e outro penal... "Non todas as denuncias corren esta sorte, e xa é triste chamarlle así. Sobre todo, considéroo unha vitoria porque eu tamén cheguei ao final dun proceso. Mais tampouco é que eu anime a todo o mundo a denunciar. É un tema delicado no que cada persoa ten que facer o que pode e o que quere en cada momento. Tampouco creo que a vía penal sexa unha solución para estes problemas, en absoluto. Eu, hoxe, non o faría igual". Iria Pinheiro e Mónica de Nut: "En Kennebec reflectimos o noso sentir como artistas, mulleres e nais que vivimos no rural" Voces e silencios A obra fala a través de tres voces: a poética, a persoal de Iria Pinheiro; a xudicial, posta en boca dun home; e a voz do común, a dunha sociedade que reacciona dunha forma algo distraída e despistada, no mellor dos casos. "Ao final é a voz da protagonista a que queda soa, a causa dunha dupla moral que impera ante un caso desta natureza e por moitos apoios que se consigan". Nese sentido, a obra tamén reflicte a fraxilidade dos apoios: a inseguridade con que, mesmo coa mellor das vontades, nos achegamos ás persoas que pasan por un transo semellante. "Quería contar isto porque me pasou a min: eu pensei que sabía acompañar, até que me pasou a min e reflexionei sobre o tema. Até onde podo chegar, con que dereito, como? Por riba desas preguntas, cando estás no outro lado, agradécese que te manifestes a favor, porque a neutralidade non existe. O silencio, ao final, dálle puntos á parte opresora. É necesario que a vítima -e pelexo moito por evitar esta palabra- reciba unha palabra, un estou aquí. É curioso, pero ás veces coméntanme iso de que pena que ninguén te apoiou. E non é certo, recibín moitísimos apoios, mais talvez o lado contrario é moito máis ruidoso, como sucede na política". En todo caso, Pinheiro logrou sacar á luz un problema grave que afecta ás artes escénicas e audiovisuais na Galiza na mesma medida que noutras latitudes. "A raíz disto fun recibindo moita información e, por exemplo, descubrín que, se cadra, estamos equivocados ao pensar que estes casos son máis frecuentes no audiovisual que no teatro; por non falar doutros sectores como o das orquestras. O día que se abran certos melóns vai ser un bombazo. Por iso creo que é importante que se fale disto: estamos ante unha estrutura moi grande, mais estou convencida de que se vai recibindo pequenos golpes acabará por caer. Pero leva tempo porque os custos persoais e profesionais son moi grandes". Emilia Docet, a 'Miss' galeguista, volve á vida coa Compañía Eléctrica O teatro como unha ferramenta de intervención na sociedade Pinheiro non se conforma con escribir o texto e está agora no proceso de montar ela mesma o espectáculo, que dirixirán Ricardo Correia e Vanesa Sotelo e que estará interpretada por ela propia, acompañada por Salvador del Río e Arantza Villar. A iluminación estará a cargo de Daniel Abalo; o espazo sonoro, de Mónica de Nut; a escenografía, de Óscar Ferreira; e o vestiario, de Ferreira, Gasa Damasco e Carlos Alonso. "Agora mesmo estou fechando datas e, ao tempo, buscando financiamento. Vaise facer, todo o equipo está decidido, pero como non quería acabar precarizada, como durante o proceso xudicial, estamos buscando unha forma ética de producilo con concellos que están decididos a apoialo. Creo que é un espectáculo necesario e que, dalgunha maneira, vai remover conciencias e contribuír a que as cousas vaian cambiando. É un xesto máis". O teatro como ferramenta de intervención na sociedade non é nada novo para Pinheiro, que xa enfrontou retos semellantes. Esperanza esnaquizada "É un tema que non se pode obviar e forma parte da profesión. E a sociedade está moito máis aberta do que pensamos. Cando rematei Anatomía dunha serea pensei que ía facer seis ou sete representacións e que aí ía acabar a cousa mais, ao final, foron case cinco anos en cartel. E aínda que é certo que atopei algunhas reticencias á hora de levalo a certas prazas, houbo moita valentía por parte dos programadores, que fixeron posíbel que o espectáculo se vise e se que xerase debate social sobre a violencia obstétrica, até o punto de chegar a mobilizar á traballadoras da sanidade".