Lingüicidio, lingüicismo e imperialismo lingüístico

Hai pouco máis de un ano pasou desapercibida a morte dun dos vultos mais destacados da sociolingüística contemporánea, a finlandesa Tove Skutnabb-Kangas, moi recoñecida polo seu traballo no campo dos dereitos lingüísticos, a educación multilingüe e a relación entre diversidade lingüística e biodiversidade. Xunto coa súa parella, Robert Phillipson, editou o Manual dos dereitos lingüísticos humanos (2023), unha verdadeira e monumental biblia sobre o tema que recolle investigacións contemporáneas sobre case todos os aspectos relacionados coa protección e promoción dos dereitos lingüísticos a nivel global. Tove Skutnabb-Kangas tivo unha carreira académica moi prolífica. Ao longo da súa traxectoria, escribiu e editou arredor de 50 libros, foi autora de aproximadamente 400 capítulos e artigos e a súa obra foi traducida a 17 idiomas. Skutnabb-Kangas é especialmente recoñecida por acuñar termos fundamentais no campo da lingüística e os dereitos humanos. Entre estes destacan "lingüicismo" (discriminación baseada na lingua) e "dereitos lingüísticos humanos". Ademais, desenvolveu o concepto de "xenocidio lingüístico”. Un dos seus traballos máis en destaque é quiza Xenocidio lingüístico na educación - Ou diversidade mundial e dereitos humanos?, no que combina unha análise rigorosa cun forte sentido de xustiza social e de defensa dos dereitos lingüísticos. Neste traballo, Skutnabb-Kangas contribuíu significativamente ao entendemento da relación entre lingua, poder e dereitos humanos, deixando unha fonda pegada no campo da sociolingüística e na loita pola defensa da diversidade lingüística. Lingüicidio/lingüicismo Como viamos, Skutnabb-Kangas introduciu e desenvolveu os conceptos de lingüicidio e lingüicismo. O lingüicidio refírese á morte deliberada de linguas, mentres que o lingüicismo describe a discriminación baseada na lingua. A discriminación lingüística, tamén coñecida como glotofobia, lingüicismo ou racismo lingüístico, refírese ao trato discriminatorio que reciben as persoas en función do seu idioma ou da súa forma de falar. Pode ser por causa da súa lingua materna, acento, vocabulario, modalidade e mesmo sintaxe. Ambos conceptos, lingüicidio e lingüicismo, describen as ideoloxías e estruturas que lexitiman e reproducen divisións desiguais de poder e recursos entre grupos definidos pola lingua. Estas ideas foron exploradas en profundidade en colaboración con Phillipson en varias publicacións, incluída Lingüicidio e lingüicismo (1995). Imperialismo lingüístico De por parte, o imperialismo lingüístico é un fenómeno complexo que se refire á imposición dunha lingua dominante sobre outras, como resultado de procesos imperialistas. Este concepto vai máis alá da simple transferencia lingüística, xa que implica unha relación de poder desigual, onde a lingua dominante se impón unilateralmente. Historicamente, esta imposición estivo ligada ao poder militar, pero na actualidade tamén se asocia co poder económico. No proceso, ademais da lingua, adoitan transferirse aspectos da cultura dominante. Un exemplo disto é o uso de linguas europeas como linguas oficiais en moitas partes do mundo non europeo, ou a imposición de linguas estatais en territorios con lingua de seu, como é o caso do galego. Desde os anos 90, este tema cobrou relevancia nos estudos de lingüística aplicada. O libro de Robert Phillipson Imperialismo lingüístico (1992) xerou un intenso debate académico. Nel, o autor define o imperialismo lingüístico como unha forma de lingüicismo que beneficia a lingua dominante e os seus falantes. Caracterízase por favorecer unha lingua sobre outras, asignarlle máis recursos, promover a crenza da súa superioridad, e estar entrelazado con outras formas de imperialismo cultural e político. Ademais, ten un efecto moi negativo sobre outras linguas e xera grandes desigualdades entre os falantes da lingua dominante e os doutras linguas. Na Galiza, e aplicado ao caso do galego, foron varios os traballos focados no lingüicismo, o imperialismo lingüístico, a glotofobia e o preconcepto Na Galiza, e aplicado ao caso do galego, foron varios os traballos focados no lingüicismo, o imperialismo lingüístico, a glotofobia e o preconcepto; entre eles, O españolismo lingüístico (2004), de Manuel Rodríguez Alonso, ou Sobre o racismo lingüístico (2009), de Maria Pilar García Negro, Celia María Armas García, Manuel Ferreiro, Xosé Ramón Freixeiro Mato, Xosé Manuel Sánchez Rei, Goretti Sanmartín Rei, Francisco Rodríguez Sánchez e Luís Villares Naveira.