Memoria da censura e fundación dunha utopía

Nas últimas semanas a censura na cultura volveu entrar de pleno na vida política despois das eleccións municipais de maio e de cara ás eleccións xerais do próximo domingo. As diversas cancelacións padecidas por compañías de teatro en municipios do Estado español gobernados en coalición coa ultradereita recibiron a contestación da profesión. Espectáculos como a adaptación do Orlando, de Virginia Woolf en Madrid; El mar: visión de unos niños que no lo han visto nunca, de Alberto Conejero e Xavier Bobés en Burgos; Nua, de Ann Perelló e Andrea Ros en Palma de Mallorca... Foron algúns dos proxectos que se foron sumando a accións censoras como a retirada de subscricións a publicacións en linguas diferentes ao español. Despois do ano 2018 no que tiñamos sobre a mesa o eco do secuestro do libro Fariña, as cancelacións de espectáculos como Mongolia on ice ou a persecución contra o humorista Dani Mateo e denuncia contra figuras como a de Carlos Santiago, a batalla cultural volve mostrar a consideración que a clase política ten da programación cultural como unha forma de propaganda e confrontación ideolóxica. Esa concepción acaba por desembocar nunha mala praxe na que, guiada en ocasións polo amiguismo e as redes clientelares, a procura de propaganda acaba por transformarse nun exercicio simple de caciquismo. Os últimos casos de censura de trazo groso poden ofrecer boas oportunidades para idear novas maneiras que aseguren creacións autónomas e ousadas. Mais, é posible pensar libremente na autonomía ou opera sempre unha censura menos visible? Será que non existen casos nos nosos circuítos nos que o responsable da programación debe recibir o prace da concellería de cultura ou da alcaldía para programar un espectáculo? Non hai nomes en listas negras que impiden que creadoras locais sexan exhibidas nos espazos públicos da súa propia cidade? Non hai responsables de programación que entenden que non deben acoller un tipo de espectáculo polo seu contido? Non hai compañías que renuncian a apostar por xéneros que teñen dificultades á hora de seren programados? Non hai un público que desiste de acudir a determinado espectáculo porque estima que non vai entender o que nel se propón renunciando a calquera curiosidade? As cancelacións padecidas recibiron a contestación da profesión Prexuízos Os prexuízos e as condicións materiais inflúen á hora de renunciar á ousadía na produción, abrazando a valentía á hora de adaptarse a orzamentos cada vez máis axustados e axustándose a espazos cada vez máis dispares. Curiosamente, fálase de forma insistente no exceso da cultura subvencionada, mais existe unha cooperación permanente entre o público e o privado no que as profesionais achegan un capital humano de valor incalculable. Sería preciso unha ambición estrutural para que eses proxectos se volvesen máis estables e independentes para que as compañías que levan décadas pelexando acaden o desenvolvemento creativo que merecen e para que as que se inician poidan evitar a autocensura que van precisar aplicar para encaixar no sistema antes de conseguir reinventalo. “Lembro a importancia de convencer o equipo de intervención para comprar obras de teatro. A participación da administración para entender a dinámica da produción foi vital para a profesionalización das artes escénicas de Galicia”, explica Francisco Oti nun dos testemuños que protagonizan o documental Memoria do teatro galego na transición e do que esta fin de semana se presenta un avance dentro do programa da MIT de Ribadavia coincidindo coa celebración dos cincuenta anos da Mostra de Teatro Abrente (1973-1980). Unha trintena de voces repasan a construción do teatro galego desde a etapa do teatro independente na década dos 60-70 aos primeiros pasos cara á profesionalización e a súa institucionalización coa creación do CDG en 1984. “O teatro independente quería rachar coas ataduras do franquismo e coa censura, dicir cousas que non se podían dicir, mostrar que existía un mundo de liberdade no que as ideas se podían expresar libremente, discutir e dialogar. O teatro independente intentaba mostrar que había outros mundos polos que tiñamos que loitar”, afirma o director Xosé Manuel Rabón. Rexistrar esa memoria viva é gardar un patrimonio inmaterial imprescindible para asentar a historia dun teatro que naceu contra a censura e para recuperar a consciencia da fundación dunha utopía que se materializou en menos de cinco décadas e segue a camiñar. Como indican as creadoras da Panadaría: “É preciso construír utopías. O colapso é fácil de imaxinar”.