Memoria do Ulla

Hoxe ameazado por unha pasteira que suporía un impacto ambiental letal e para os sectores produtivos, o Ulla é moito máis do que un simples leito fluvial. É testemuño da nosa historia, portador de memorias ancestrais que flúen coa mesma constancia que as súas augas marcan un variado curso. Desde hai milleiros de séculos, fai parte fundamental da vida galega, e a súa importancia transcende o xeográfico. Un verdadeiro tesouro histórico, cultural e natural da Galiza. Todos os ríos son tamén elementos activos e gardiáns da memoria histórica, veas que percorren a terra, ligando territorios e dándolles identidade. O Ulla, en particular, foi testemuño de inúmeras batallas, lendas e tradicións. As súas águas reflectiron a vida de xeracións, desde os antigos poboadores até os nosos días. Segundo Edelmiro Bascuas, os romanos chamáronlle Fluuium Ullam e os gregos, na obra de Ptolomeo, Oúia potamoû ekbolaí. Para Bascuas, o étimo estaría na raíz indoeuropea Well, co significado de "facer xirar", e daí a forma reconstituída *Wuya. Nos textos medievais, entre eles a Historia Compostelá ou nunha carta do rei galego Afonso III (quos antiqua vetustas nominavit Voliam), aparecen as formas Ulie e Ulia. Símbolo de unión Cada curva do río leva consigo historias de resistencia, loita e supervivencia, e o seu fluír lembra que facemos parte dalgo máis grande que nós mesmos. O Ulla é o único río da Galiza que baña tres das actuais provincias: Lugo, A Coruña e Pontevedra, e as comarcas, a algunhas das cales lle dá o seu nome, da Ulloa, Deza, Terra de Melide, Arzúa, Tabeirós-Terra de Montes (A Ulla), Santiago, Caldas e Sar (tamén coñecida por Ullán e Terra de Iria). O seu curso, por veces sinuoso, convértese nun lazo invisíbel que une as comunidades ao longo do seu percorrido. Desde as montañas de Monterroso e Antas de Ulla até a súa foz na Arousa, o río foi un nexo histórico, cultural e xeográfico. É un símbolo de unidade e diversidade, onde as tradicións se entrelazan e funden nun só leito. Poderíase dicer que Galiza respira a través do Ulla. As súas augas foron e son fonte de vida e sustento para as poboacións ribeiriñas. Desde a pesca, especialmente a da lamprea, e o marisqueo até a navegación, pasando polos muíños e as ferrerías, o río foi e é un motor económico, cultural e mesmo desportivo. O Ulla foi tamén utilizado como rota fluvial, permitindo o transporte de mercadorías e persoas. Nel tamén se gardan segredos de barqueiros e contrabandistas. E de balandros, dornas, galeóns e barcos areeiros: "Subía a maré e velaí viña unha procesión de faluchos, relingas, cuadras, latinas, picos, trapos de trescentos quilos, trinquetas, foques, cangarexos revolteando todos, barloventeando, bolinando polo río arriba, afogando a obra viva entre as insuas" (Anxo Angueira, Terra de Iria). Comercio e transporte A memoria do Ulla é tamén a dos traballos das mulleres por volta da actividade fluvial. Para alén de lavandeiras e mariscadoras, destaca a das chamadas "patifas", ou "sardiñeiras", retratadas por Borobó, Xosé Mª Castroviejo ou Anxo Angueira, e xa foran mencionadas na descrición económica de Galicia do século XVIII por Lucas Labrada. Nun interesante artigo na revista Ardentía, Ulla, Emílio X. Ínsua fai un demorado reconto desta figura. A memoria do Ulla é tamén a dos traballos das mulleres por volta da actividade fluvial As "patifas" son mulleres que durante moito tempo estiveron implicadas no comercio e transporte de peixe e marisco desde as áreas costeiras até as aldeas do interior, vilas e cidades como Santiago de Compostela. Elas transportaban o peixe utilizando diversos métodos, desde levar cestas na cabeza até usar burros ou carros tirados por cabalos. As rutas comerciais e a clientela eran tradicionalmente herdadas, e as prácticas comerciais incluían o troco. Mais a relevancia do Ulla vai máis alá do tanxíbel: é símbolo de identidade, reflexo da relación entre home e natureza. As festividades e tradicións que xiran arredor del son tamén testemuño do seu arraigo no pobo. Unha das máis coñecidas a do Entroido dos Xenerais do Ulla nas parroquias ribeirás dos concellos da Vila de Cruces, Silleda, Estrada e Teo. Ou o remonte do río, que lembra a translatio do Apóstolo, a Romaría Vikinga catoirá, a Festa do Viño da Ulla en San Miguel de Sarandón (Vedra), a Pascua de Padrón ou a Festa da Lamprea na Ponte-Cesures. Hoxe en día, en que a contaminación e a sobreexplotación xa ameazan a súa integridade, e en que a súa importancia ecolóxica é vital para os ecosistemas que o rodean, coidar do Ulla é coidar da nosa historia e do noso futuro. Un acto de amor, xustiza e resistencia.