A mirada da ciencia e a mirada da arte como claves para entender o mundo

A chamada revolución científica que hoxe asociamos cos nomes de Copérnico, Kepler, Bacon, Galileo ou Newton produciuse por unha asunción dos métodos empíricos (realizar observacións directas do mundo natural) que se opuñan aos métodos lóxicos non empíricos preferidos polos científicos medievais. Todo debería situarse, na medida do posíbel, ante os sentidos. Todo o visíbel debería levarse ante o órgano da vista", ditaminaba o filósofo moldavo Jan Comenius, inspirador da fundación da Royal Society londiniense. Aquel novo interese por observar e medir precisaba de novos instrumentos, e o microscopio e o telescopio ampliaban até límites antes insospeitados o alcance da mirada. Continuando con esa ampliación da mirada, o último século foi quen de transformar profundamente a nosa visión do mundo a través de desenvolvementos científicos como a relatividade ou a mecánica cuántica. E estas novas percepcións do espazo, do tempo e da materia tamén viñeron acompañados de complexos instrumentos de visión. E esas novas formas de ver son agora as protagonistas da exposición que -organizada polo Instituto Galego de Física de Altas Enerxías (IGFAE), un centro de investigación da Universidade de Santiago de Compostela- pode verse na Igrexa da Universidade até o 28 de agosto de 2024. Instrumentos de Visión recolle o traballo do fotógrafo e cineasta Armin Linke, que leva máis de 20 anos observando o labor científico desenvolvido en grandes instalacións experimentais. Nela móstrase como a comunidade científica conseguiu desenvolver instrumentos complexísimos que axudan a revelar o funcionamento dos elementos fundamentais da materia. "Precisamente o título da exposición vai nesa dirección", confirma Mónica Bello, comisaria da mostra, en conversa con Nós Diario. "A mirada, o paradigma visual no que vivimos, modifícase a través daquilo que a ciencia nos mostra. E o certo é que a ciencia contemporánea, en moitas ocasións, mostra cousas que en realidade non podemos ver directamente, pero podemos imaxinalo a través do relato científico". Mónica Alonso descobre na diversidade da cor da pel unha fonte de goce estético A mirada da ciencia e a mirada da arte Mónica Bello traballa na Organización Europea para a Investigación Nuclear (CERN, polas súas siglas en inglés). Baixo a súa dirección, o programa Arts at CERN leva máis de 10 anos organizando residencias artísticas no laboratorio, situado preto da cidade de Xenebra (Suíza), encargándose das colaboracións internacionais con institucións culturais e científicas que promoven o encontro entre a arte e a ciencia. "Invitar a un artista como Armin Linke a dar a súa visión particular, elaborada durante moitos anos, sobre como a arte é tamén un instrumento para darnos a coñecer concepcións do mundo novidosas", explica a historiadora da arte. Armin Linke, efectivamente, leva anos traballando en procesos que deconstrúen narrativas -como a propia ciencia- para situar o seu discurso en estruturas sociopolíticas máis amplas, indagando na formación -a chamada Gestaltung - do entorno natural, urbano e tecnolóxico no que vivimos inmersos. Instrumentos de Visión compila máis de 20 anos de traballo do artista, a partir da observación das investigacións realizadas en grandes infraestruturas experimentais como o CERN, o Laboratori Nazionali di Gran Sasso (L’Aquila, Italia), ou o Institute for Quantum Optics and Quantum Information (IQOQI), de Innsbruck (Austria). Un detector galego de raios cósmicos na Antártida O espazo e o contido A mostra -que é froito da colaboración entre o IGFAE e Arts at CERN, conmemorando o 25º aniversario do IGFAE e os 70 anos do CERN- preséntase nun espazo, a Igrexa da Universidade que, no contraste entre o barroco que enmarca as obras e a modernidade tecnolóxica que estas mostran, suxire relacións e contradicións entre formas de concibir o mundo moi reveladoras e moi acordes coa mensaxe que se pretende transmitir. "Non sería igual presentar estas obras nun entorno máis convencional como o dun museo de paredes brancas e formas xeométricas máis neutras. É certo que o espazo xa nos viña dado de forma preestabelecida, pero ao montala, reveláronse cousas moi interesantes. Creo que dá pé a un discurso que está a altura das organizadas por museos de arte contemporánea que traballan en temas semellantes de maneira habitual. Estamos moi contentos co resultado". Un superordenador con pegada galega para o CERN Desmitificar a ciencia O encontro entre arte e ciencia, segundo a comisaria da exposición, é unha condición para comprender o mundo contemporáneo. "Eu son historiadora da arte e comprendín enseguida que a arte, nun momento como este, no que a ciencia e a tecnoloxía condicionan tanto a forma de vida, non podía quedar fóra desas condicións. E o certo é que hai moitos artistas que traballan neste campo, que se interesan por comprender nestes lugares de investigación. E vexo tamén que moitas institucións culturais están animándose a organizar exposicións deste tipo. Pode pensarse que se trata de divulgación científica, pero creo que a intención vai moito máis alá, que se trata de entender a ciencia como unha parte da cultura contemporánea nun sentido amplo. A ciencia pode dar unha visión do mundo extremadamente complexa, pero creo que a sociedade adáptase axiña a imaxinar narrativas que moldean esa mirada sobre a realidade". Ese traballo colectivo de imaxinar unha visión do mundo é, precisamente, a que as fotos de Linke desmitifican para mostrar a normalidade dos alicerces nos que se funda. Neste caso, o obxectivo era mostrar o desenvolvemento de instrumentos complexos que axudan a revelar o funcionamento dos elementos fundamentais da materia, ou, por dicilo doutro modo, a estrutura da realidade. "Linke toma fotografías en laboratorios onde, máis alá dos grandes experimentos ou dos descubrimentos espectaculares, se atopan espazos bastante comúns onde as persoas que traballan desenvolven unhas rutinas moi normais. Cremos que o seu discurso era moi apropiado para mostrar o que é a investigación científica na actualidade". Seis propostas para ler a arte e a realidade