Museoloxía na II República

Hai 90 anos tivo lugar un fito transcendental para a museoloxía internacional. O evento en cuestión foi a Conferencia Internacional de Museos (CIM) organizada pola Oficina Internacional de Museos (OIM) e realizada na Real Academia de Belas Artes de San Fernando, en Madrid, no outono de 1934. A súa importancia radica en que foi unha excepcional reunión apoiada pola Dirección Xeral de Belas Artes baixo o paraugas da Sociedade de Nacións, coordinada despois das de París e Atenas, pero dedicada, especificamente e por primeira vez, á museografía, hoxe definida como o "conxunto de técnicas desenvolvidas para levar a cabo as funcións museais no que concirne ao acondicionamento do museo, conservación, restauración, seguridade e a exposición" (ICOM). Reuniu profesionais de museos de todo o mundo e aínda hoxe as súas actas, publicadas en 1935, continúan a ser un referente. Renovación O seu contexto importa: no difícil período europeo de entreguerras, a España da II República intentaba sobrevivir social e politicamente. A inestabilidade era a tónica constante, pero estábase a implementar unha verdadeira revolución cultural, plasmada no eido museal en proxectos concretos como a creación do Museo Circulante das Misións Pedagóxicas e, en 1934, o Museo Nacional de Arte de Cataluña, o Museo do Pobo Español, o Museo Nacional de Escultura de Valladolid, ou, en Galicia, a inauguración do Museo Provincial de Lugo. O interese polo patrimonio cultural estaba implícito na xestión política posto que apoiando a CIM, en aras desa necesaria modernización, pretendíase liderar unha renovación epistemolóxica acorde coas vangardas creativas do primeiro terzo do século XX. A incorporación de profesionais culturais e intelectuais á acción política estaba implícita na expresión de Ruíz Azorín (1931) "a República é dos intelectuais". No programa do evento aparecían os novos principios expositivos, acondicionamentos modernos, exhibición sen acumulacións, arquitecturas novidosas con espazos amplos, ben iluminados e cómodos para os visitantes, equipamentos axeitados, atención á conservación de bens, funcionalidade… Con todas estas premisas tivo lugar un produtivo debate de expertos: 78 profesionais de museos internacionais con máis de 200 asistentes de 20 países, que intercambiaron coñecementos para dar como resultado a absoluta e consensuada modernización da teoría e a praxe museográfica. A maioría dos participantes concordaban na función do museo como motor e transformador social. Profesionais de ideas progresistas e reformadoras baseadas na democratización da cultura e, polo tanto, na acción socioeducativa, sentaron as bases ontolóxicas da museoloxía. O intento de transformación museal apuntado daquela e a celebración da CIM rexeitaba a concepción decimonónica anterior a prol de consolidar a función didáctica e social xunto coa investigadora e conservadora. Frustrouse, pero sobreviviu aletargado ata os anos 70 e 90, coa nova museoloxía, intres nos que se volve teorizar sobre o papel dos museos na sociedade contemporánea. Javier Sánchez Cantón Este exemplo de cooperación cultural internacional na década dos 30 modelou moitas reflexións e intervencións, consideradas a nivel europeo como unha revolución museística a pesar da nefasta interrupción da Guerra Civil española e a II Guerra Mundial. En homenaxe a todos eses profesionais pioneiros, xa se organizou, en 2016, un congreso internacional que lembraba o seu labor, ao tempo que se reflexionaba sobre os cambios acaecidos e os retos do s. XXI valorando as importantes repercusións da CIM na arquitectura museística e na planificación museográfica ou nos servizos prestados por estas institucións en relación coa sociedade. Neste panorama destacou un galego en Madrid: Javier Sánchez Cantón (Pontevedra, 1891–1971), historiador, catedrático, académico de Belas Artes, director do Instituto Padre Sarmiento de Estudos Galegos desde 1943, subdirector do Prado desde 1922 e director entre 1960-1968, director da Academia de Belas Artes de San Fernando en 1966, e un longo etc. Foi, ademais, un gran colaborador dos museos de Pontevedra e Provincial de Lugo. En definitiva, un persoeiro de gran relevancia cultural. Alicia Herrero e Carmen Sanz documentaron Sánchez Cantón como o iniciador e coordinador da CIM, o único español do Comité de Redacción e Dirección da OIM. Foi el quen propuxo esta reunión, en 1932, para planificar a xestión museística e a profesión de museólogo a través do desenvolvemento da museografía, contando co apoio do Goberno republicano español.