O peso dos libros

Son fillo de costureira e, de pequeno, lembro ir coa miña nai a unha tenda de teas que incorporara un método revolucionario: en lugar de por lonxitude ou por materiais, alí vendían os tecidos ao peso. Unha balanza romana presidía o mostrador e certo ritual dirimía o prezo, coa caixeira depositando as teas nunha caída poética sobre o prato da báscula. De certo que houbo experiencias antes, pero tardei moitos anos en ver algo semellante no mundo da literatura: libros de segunda man ao peso, unha proposta que lembro ver na miña cidade ben entrados os anos 10. Dá para preguntar por que son de segunda man, pero é evidente que porque separaron o seu comercio do ritmo de novidades e do pulso coa actualidade. Trátase dunha idea que toca, se cadra sen sabelo, a complexidade do propio negocio das letras. Canta xente merca un libro porque sae a conta o investimento da súa lectura en céntimos/minuto? Un exemplo paradigmático poderían ser as máis de tres mil páxinas de Á busca do tempo perdido de Marcel Proust fronte a outros clásicos moito máis breves e, probabelmente moito máis recomendábeis como investimento de tempo, por breve que sexa a súa lectura. Vender libros como se fosen combustíbel para alimentar unha fogueira de inverno é o soño húmido de moitos comerciantes, pero está lonxe de representar o verdadeiro sentido da literatura. Lemos para emocionarnos e, aínda que está ben ser peritos en ritmos, non acostuma haber unha relación causal directa entre o número de páxinas e a pegada que deixan en nós. Algunhas bibliotecas acaban sendo tan persoais que finalmente se converten nun herdo problemático para as futuras xeracións Con todo, o peso dos libros é un elemento que non debe ser deixado de lado, e isto é algo que calquera que teña unha mudanza recente na súa memoria poderá testemuñar. As bibliotecas persoais acostuman constituírse como algo que nos acompaña toda a vida, que van medrando cos nosos intereses e tamén perdendo algúns dos seus exemplares no camiño, sexa por accidente ou como produto do saneamento. Algunhas delas acaban sendo tan persoais que finalmente se converten nun herdo problemático para as futuras xeracións. A idea dos sucesores que despachan unha colección valiosa de libros por pura ignorancia é un tópico, pero moitas das persoas involucradas no mundo do libro vello poden dar fe dos lugares inverosímiles, como galiñeiros ou pendellos, dos que rescataron pezas de gran valor deixadas alí por herdeiros inconscientes. Se a persoa ten unha relevancia pública, pode ter a fortuna de que a súa biblioteca sexa acollida por institucións públicas. Sen tempo para lelo todo Foi o que aconteceu tras a morte de Umberto Eco, cunha colección de 30.000 libros repartida entre a biblioteca de Milán e a da Universidade de Boloña. Eco foi o autor dunha das reflexións máis profundas sobre a acumulación de libros e que nos levaron a pensar nas bibliotecas persoais como algo máis que un proxecto ou memoria de lecturas. A pregunta máis frecuente ante unha colección impresionante é se o propietario ou propietaria leu todos eses libros e Eco respondía orgullosamente que non. A colección é un convite permanente a aventura, non unha lista de tarefas a facer. Trátase de aceptar con clarividencia un dos maiores medos das persoas bibliófilas: non hai tempo de vida suficiente para ler todo o que queremos. Eco déixanos a idea de que o importante non é tanto chegar como o marabilloso acto de camiñar. As imaxes de Umberto Eco paseando pola súa libraría impresionan porque calquera podería pensar que está nun edificio público e non no seu propio fogar. Ao longo da miña vida, e no trato con outras persoas bibliófilas teño visitado coleccións impresionantes, algunhas delas tan nutridas que me levaron a preocuparme pola estrutura do edificio que as acollía e a preguntar se algunha experta en arquitectura dera o visto bo a tanto peso distribuído en baldas. A chegada do libro electrónico aliviará, sen dúbida, parte destas cuestións, pero probabelmente non vai facer desistir ás persoas lectoras de ter a súa propia colección física. Nos últimos anos varias autoras lanzaron propostas de organización que apostaban polo minimalismo. Lembro ter falado con persoas espantadas polos consellos que tocaban a cuestión dos libros e que ían desde conservar só aqueles cos que se manifestaba algunha vinculación sentimental, até desfacerse da inmensa maioría. Certamente é unha proposta coherente cos tempos: a cuestión habitacional nas grandes cidades obriga a un espazo tan limitado que construír unha biblioteca persoal é cada vez máis complexo. Se cadra sexa hora de acompañar o dereito á vivenda do dereito á propia biblioteca, aínda que fose como unha garantía indirecta de que estamos a vivir nun lugar e nunhas condicións dignas.