As políticas da guerra

As políticas que serven para gañar guerras non teñen cabida nun mundo de paz. Sempre pensei que o vello adagio, que explica a inadaptación de, por exemplo, moitas figuras claves da II Guerra Mundial ao período posbélico, podería servir tamén para cualificar moitos dos aspectos da nosa cultura. A idea volveu ao facérense públicos nas últimas semanas os datos de hábitos de lectura que periodicamente elabora o Gremio de Editores e que amosan unha preocupante preferencia da literatura en galego de tan só o 3,1% no colectivo lector. Os datos non son esperanzadores, pero tamén é certo que non é a peor situación que podemos lembrar. Para unha literatura que chegou a estar varias veces ao bordo da desaparición e que enfrontou bestas negras como a censura e a represión política, deixando a vida de moitos dos seus protagonistas no camiño, o feito de chegar ao 2024 cun colectivo lector, por pequeno que sexa, xa é un alarde de supervivencia. Naturalmente, desde unha perspectiva máis ambiciosa, cabe preguntarse como un panorama cultural que fixo esforzos titánicos durante a posguerra por manterse vivo naufraga décadas despois no encontro co seu propio público. E faino mesmo mantendo un alto nivel recoñecido internacionalmente, especialmente en ámbitos como a literatura infantil e xuvenil. A realidade editorial atravesa un momento global convulso, enfrontada a un mundo no que a relación coa palabra escrita se está a reinterpretar Sen dúbida a resposta é complexa e apunta a varios ámbitos. Un deles, xa destacado por varios editores estes últimos días, é o acusado e crecente abandono institucional que o Goberno da dereita dedica ao ámbito cultural. Se a falta de interese pola literatura galega sempre estivo de fondo na longa historia da política autonómica, o certo é que nas últimas lexislaturas pódeselle sumar un desleixo nunca visto. Feitos como que o anterior presidente da Xunta e actual líder da oposición a nivel estatal non soubese citar un único libro de Rosalía de Castro son indicios anecdóticos que toman un cariz grave se os contrastamos coa xestión do seu partido. A inexistencia dunha política cultural, o abandono da edición como sector culturalmente estratéxico e mesmo a aparición de escenarios onde pode intuírse a corrupción, como os que aconteceron nas últimas edicións das axudas á tradución, debuxan un escenario ao borde da catástrofe. Calquera persoa que tivese un contacto directo coa edición en lingua galega nos últimos anos poderá testemuñar como a precarización e a deterioración se fixeron máis que notábeis e como cada crise atravesada neste tempo (da económica á que trouxo a pandemia) deixou unha cicatriz notábel no seu desenvolvemento. Máis aló do resistencialismo Por suposto, existen outros aspectos que apuntalan a gravidade da situación. A edición non pode contemplarse como un elemento illado que simplemente aflora co apoio institucional, por máis que este sexa unha peza importante. A realidade editorial atravesa tamén por un momento global convulso, enfrontada a un mundo no que a relación coa palabra escrita se está reinterpretando e compite con outras formas de lecer e de adquisición de información. Se isto é un reto no contexto internacional, para o caso das culturas minorizadas é un verdadeiro desafío que debemos enfrontar tamén fuxindo de conservadorismos estériles. A necesidade de converter a literatura na nosa lingua nunha peza que participe e dialogue coas novas formas de creación de contido é, posibelmente, a materia pendente máis importante que temos agora mesmo. E buscar un lugar para a nosa lingua nese ámbito é un territorio que debe ser explorado máis decisivamente e tamén con máis apoio político do que aconteceu até hoxe. É certo que a cultura galega resistiu e sobreviviu situacións de crise moito maiores que esta ao longo da súa historia. Trátase de algo que levamos cun certo orgullo, pois non só sabemos que xa se fixo, senón que a inmensa maioría de persoas que traballamos no ámbito cultural estariamos dispostas a facelo de novo, máis aló do que diten as dinámicas do mercado e mesmo cunha realidade política hostil. É posíbel que este sexa tamén un dos nosos talóns de Aquiles, que estaremos aquí contra vento e maré, por malo que veña o escenario. Aínda así, se cadra sería unha boa idea que a cultura galega fose máis aló do resistencialismo que tan bos resultados deu no pasado. As políticas da guerra que non serven para tempos de paz fálannos de que temos pendente un encontro co público que supere a relación que se deu desde o final do franquismo e permita que cada persoa deste país coñeza e reivindique a nosa cultura como súa. Un encontro que precisa dun cambio de política cultural, pero que tamén habería que encarar con horizontes que sexan máis ambiciosos que ese simple punto. Aínda que a extinción das outras políticas de guerra, a que se dirixe contra nós, sería xa unha boa nova.