Portugal tan preto e tan lonxe

Tiña preparado para estes días un artigo sobre a gastronomía do Nadal compartida cos portugueses, mais a última hora cambiei de tema porque quero contarvos unha das miñas experiencias literarias en Cerveira. Hai uns días fun á presentación do libro Arrincando Marcos 2023, porque o título me pareceu moi suxestivo. Interpretei que o acto tiña como obxectivo animar a derrubar os marcos que separan galegos e portugueses. Os marcos físicos, os máis visíbeis, aparecen nos enormes mapas do Tratado de Lindes de Lisboa (1864) deseñados polos enxeñeiros que traballaron na delimitación entre os dous Estados. Pola súa singularidade, neste antigo tratado tiveron de engadir uns anexos especiais para a situación excepcional do Miño e as súas illas. E, como é sabido, a divisoria (mal) feita causou moitas trifulcas. Na actualidade, aínda que se eliminaron eses marcos político-militares coa apertura das fronteiras, non nos deixemos enganar, pois aí os están, permanecen ocultos baixo a tona da auga, e poden aboiar en calquera momento. E iso pasou na Covid, o que causou grandes problemas aos traballadores de ambas as marxes. Eses marcos separadores non son os máis importantes, sempre se poden saltar. Os peores son os marcos mentais sementados ao longo dos tempos e, en particular, nas duras ditaduras ibéricas, tan semellantes entre elas. Esas balizas son difíciles de eliminar, e afírmanse cada vez que un galego ao cruzar o Miño está convencido de que está no estranxeiro, e actúa como 'español', e non fai ningún esforzo por "entender" o portugués. Ou á inversa, cada vez que un portugués, mesmo da raia, di que vén a España e desoe o galego. Porta XIII Arrincando Marcos 2023 é un título suxestivo, escollido a partir dun texto ferriniano "Sabotaxe aos marcos da Raia" e parece que si ten que ver coas miñas elucubracións antes expostas, pero non así o contido. Esta nova antoloxía editada por Positivas foi presentada na Porta XIII, Associação Poética de Todas as Artes. O lugar de encontro coa Literatura é unha pequena libraría no centro de Cerveira que se mantén activa, con certas dificultades, grazas ao labor de J. Luandino Vieira, Premio Camões e outras persoas clave como Alfredo Vieira, María Seisdedos e Gracinha. A Porta XIII funciona moitos sábados coma unha das portas do Ministerio do Tempo, pois cada vez que a traspasas, a misión é salvar do esquecemento a poesía e os poetas. Na Porta XIII tamén se fala, de cando en cando, da poesía galega. Alí falou Manuel Forcadela de Cunqueiro e resoou a voz potente de Anxo Angueira recitando poemas da súa obra Palmeiras, Piueiros. Hai uns días, alí estivo Paco Macías a presentar Arrincando Marcos 2023, acompañado de Xulio Pardo, Xaquín Núñez, Suso López, Paula Carballeira e a fotógrafa Ana Cea, que leron os seus textos literarios. Como presentador Paco non ten competencia, e nesta ocasión máis que un Macías namorado da poesía, parecía máis ben Francisco Sanches, o Escéptico, porque sen ningún rubor comentou que nada sabía da vida dun dos poetas que o acompañaban, nihil scitur sobre Suso López, aínda que alí mesmo descubriu que é castañeiro e produtor de filmes. Sorprende que despois de tantos intentos de achegamento non estea presente algo da nosa literatura nas escolas portuguesas Un premio Camões Aos simpáticos actos da Porta XIII sempre asiste un público fiel, un grupo de persoas interesadas na literatura. Agora ben, para escritores galegos, o público asistente é maiormente galego. É o esperado, pois o mesmo sucede noutros encontros. Non hai osmose e permanecemos de costas viradas, mesmo no ámbito literario que parece o máis facilmente asumible. Canto tempo máis necesitaremos para arrincar eses marcos mentais, ou polo menos movelos un pouco? Sorprende que despois de tantos intentos de achegamento e de tentar ir colocando algunha pica en Flandres con actuacións como as de Uxía Senlle, Paula Carballeira, etc., non estea presente algo da nosa literatura nas súas escolas. Hai anos fixen un varrido dos textos escolares de lingua portuguesa e comprobei que non existiamos, unicamente nun deles encontrei un poema de Manuel María. As causas deste descoñecemento son múltiples, principalmente políticas. Non hai ningunha reivindicación do Goberno da Xunta neste sentido, continuamos, ao noso pesar, cun goberno que nos pexa e nos obriga a non ser parte dun territorio común. Alégrame muito que unha escritora galega gañe o Premio Nacional de Literatura, en España, pero máis me alegraría se algún día un escritor da Galiza recibise o Premio Camões. Sempre que alguén soña, o mundo pula e avanza.