Que é iso da cultura?

Quizais un dos termos máis empregados nos últimos tempos sexa o de cultura. Acotío escoitamos falar do dereito á cultura, do seu fomento, do IVE cultural ou do sector cultural. Incluso se usa o termo con múltiples sentidos. Pero, cal é o significado real deste concepto? Que é a cultura e para que sirve? Durante décadas, a antropoloxía cultural debateu sobre o seu significado sen pórse de acordo, malia ser o seu obxecto básico de estudo. Pero a cultura non é exactamente o que a xente entende por cultura nin o que a "xente da cultura" entende por cultura, pois adoita confundirse as artes e a cultura expresiva coa cultura propiamente dita. A cultura expresiva comprende os comportamentos e crenzas relativas á arte, o ocio e o xogo, sendo a arte a aplicación da imaxinación, a habilidade e o estilo, e á materia, o movemento e o son, máis aló do puramente práctico. Pero a cultura, como veremos, é moito máis ca iso. Colectividade No s. XVII Samuel Pufendorf definiu a cultura como todo o que non é produto da natureza, senón do esforzo humano. Esta definición demasiado ampla e difusa xa adiantaba un aspecto importante do termo: a relación da cultura coa creación humana. No s. XIX, Alfred Weber vencellou a cultura cos aspectos máis creativos do espírito humano, como os mitos ou as crenzas, fronte ao concepto de civilización que se referiría a aspectos máis racionais e técnicos da sociedade. Esta definición encarréiranos cara o mundo simbólico do ser humano, verdadeiro alicerce sobre o que se constrúe a cultura. Pero foi o antropólogo Edward B. Tylor quen ofrecería en 1871 a definición clásica de cultura como "un conxunto complexo que abarca os coñecementos, creacións, arte, lei, moral, costumes e os demais hábitos e aptitudes que o home adquire en canto membro dunha sociedade". Esta definición, tamén excesivamente ampla e hoxe superada, é importante porque establece a ligazón entre a cultura e a forma de pensar e de actuar dunha colectividade. Xa que logo, entendemos por cultura o xeito, máis ou menos formalizado, de pensar, de actuar e de sentir compartido por un grupo humano, e que serve para constituír a esas persoas nunha colectividade particular e distinta, polo tanto, ligada ao concepto de identidade. Simplificando moito, a cultura sería un molde mental compartido por unha colectividade. Un molde conformado por normas, valores, ideas, estruturas cognitivas, crenzas, cosmogonías etc. Para entender a definición de cultura son fundamentais as achegas do antropólogo Glifford Geertz ao establecer o nexo inseparable entre cultura e símbolo, definindo a cultura como "un esquema historicamente transmitido de significacións representadas en símbolos, un sistema de concepcións herdadas e expresadas en formas simbólicas por medio das cales os homes comunican, perpetúan e desenvolven o seu coñecemento e as súas actitudes fronte á vida". Non existe a xente da cultura senón a cultura da xente Símbolos Malia o longo do debate, hoxe chegouse ao consenso de que as dúas características máis definitorias da cultura serían que non se herda bioloxicamente, senón intelectualmente, e que a cultura é especialmente unha cuestión de ideas e de valores. É un sistema simbólico posto que as ideas e os valores, a cosmoloxía, a moralidade e a estética se expresan mediante símbolos. En definitiva, a cultura é o comportamento conforme a determinados modelos que aprende cada individuo dende que nace e a medida que é socializado e enculturado para ser membro do grupo particular no que naceu ou ao que se uniu. Así que non existe a xente da cultura senón a cultura da xente. E por iso é tan importante a educación nos valores culturais e a conservación da lingua propia como ferramenta de transmisión da cultura. Explicada a cultura en termos antropolóxicos vemos que non é o mesmo ao que nos referimos coloquialmente. E esta confusión ten consecuencias fatais para moitos profesionais cuxo traballo non se considera cultura, malia traballar no eido da cultura (científicos, artesáns, educadores...). Pero tamén para os creadores, pois identificar o seu traballo cun dereito fundamental leva implícito que a xente exixa que esas obras sexan gratis pois a cultura, como sistema simbólico compartido, debe ser gratis. Pero o traballo dos e das artistas e o seu froito non debería selo, do contrario sería explotación. Así que todos podemos consumir a nosa cultura, o noso sistema simbólico, de xeito libre a gratuíto, pero se queremos un libro, un disco ou asistir ao teatro entón deberíamos pagalo, porque iso non é a cultura senón o froito do digno traballo humano.