O relato de verán: 'Vinte e sete lúas' (I), por María Canosa

Corría o ano 1935 cando a quinta de Manuel Canosa Barreiro, meu avó, xurou bandeira pola República. No xaneiro seguinte foi licenciado e nese mesmo ano, estando co Rexemento en León, foi declarado o mellor soldado tirador da compañía. Lembra con lucidez que o 18 de xullo, ao regreso dunha viaxe a África, Franco toma poder coas tropas. As datas bolen lixeiras na súa mente, que roza o cento de anos. As lembranzas continúan vivas e ben presentes no seu interior. Destaca no seu calendario interno o 25 de xullo, festividade do Apóstolo Santiago, patrón da capital de Galicia e da parroquia de Ameixenda, no seu Concello, onde non se celebrou o día grande pola chegada á localidade dun camión con falanxistas e Garda Civil, sementando o pánico por onde pasaba. Están armados con fusís e escopetas. Atemorizan aos veciños. Pausa no relato, e minora o ritmo da conversa. De cando en vez pecha os ollos un instante, revivindo os momentos. Os tiros comezan a oírse na zona do Campo, na estrada fronte ao peirao. Un policía municipal cae morto alcanzado no peito polo tiroteo. Pero eles continúan impasibles, estendendo o terror pola vila. A intención era tomar o lugar e impoñer o réxime de Franco. Anúnciase así a incorporación dos licenciados pertencentes á quinta do Exército de Terra do 35. Ínstanos a presentarse nos cuarteis ás ordes de Franco. A Guerra Civil xa estaba a expandirse por todo o territorio nacional. Os bandos enfrontados representan o goberno da República, elixido democraticamente nas eleccións, e a Ditadura de Franco. O avó mírame con intensidade. Quere asegurarse de que o interiorizo. Pon moita forza na palabra “democraticamente”. Sei que Manuel non se incorporará a filas. Xurara bandeira polo bando da República, ata o momento no poder. Daquela, ninguén sabía o que podía pasar. Mais o tempo tardará en falar. Por iso eu escoito a historia do meu avó, que tamén tardou anos en deixar saír as palabras que tanto o oprimiron por dentro. Parte I Chegaba o mes de agosto, sempre dedicado a festas e romarías. Manuel era dos que mellor coñecían todas as que había na bisbarra, pois pertencía á Banda de Música Municipal de Cee, na que tocaba o clarinete. Amenizaban a maior parte dos festexos coas súas actuacións, ao tempo que daba boa conta dos mesmos. Non era un sacrificio camiñar durante horas por rueiros de terra (naqueles tempos non existía o asfalto) cargando cos diversos instrumentos ata chegar ao lugar da actuación. Neste caso, el era un dos afortunados, pois o clarinete non era dos máis pesados nin incómodos para trasladar. Logo aínda quedaba o camiño de volta, moitas veces de madrugada, roubándolle horas ao sono. Se a xornada seguinte era laborable, acudían con igual normalidade a ocupar o seu posto de traballo. Considerábano unha diversión. Realmente así o era, pois ao lembralo sorrí e deixa escapar gargalladas ao relatar distintas anécdotas. Unha das máis emblemáticas ocorreu cando un dos compoñentes da banda, o que tocaba o bombo, quedou durmido mentres amenizaban cun pasacalle. Comezou retardando o paso ata quedar totalmente durmido. Caeu sobre o bombo, o que o fixo rodar pendente abaixo pola rúa que percorrían nese momento. Eses días, porén, os ánimos non andaban tan desenfadados. No Café de Ramón, onde Manuel era camareiro, os mozos xuntábanse para xogar ao billar ou ao dominó, tamén escusas para falar. Eses días, o tema era recorrente e as opinións unánimes. Os clientes coincidían en que o asedio podería durar entre dous ou tres meses, pois ninguén quería “presentarse”. Os mozos do lugar acordaron así, sen dubidar, que ninguén iría á fronte. Se non había xente coa que combater -pensaban eles- todo acabaría axiña. O razoamento parecíalles o máis axeitado e totalmente válido. Tan só debían manterse unidos para que a actitude xurdise efecto. [... continúa mañá]