Rosalía, unha feminista vista por Pilar García Negro

Xa hai ben anos que María Pilar García Negro definiu Rosalía de Castro como "a primeira feminista da nación galega". A escritora, sociolingüista e profesora ten unha abondosa bibliografía sobre a autora na que destaca como a conciencia de xénero de Rosalía se revela -e se rebela- desde moi cedo na súa obra, como ela mesmo se sitúa dentro dunha xenealoxía feminina de amplo alcance -desde as dirixentes femininas de Rusia e Austria até Teresa de Xesús ou Xoana de Arco- e como, sobre todo, se aliña coa maioría social feminina da súa época: as mulleres traballadoras do seu pobo, vinculadas ao campo e ao mar. Parte desa obra ensaística reúnese agora en Intenso e Solidario Feminismo. Estudos Rosalianos, un volume editado pola Universidade da Coruña (UDC) que escolma quince traballos -publicados por García Negro entre os anos 1980 e 2022-, dez artigos e cinco capítulos de libro, representativos dos seus focos de interese e que, na súa maior parte, resultan de difícil acceso para o público xeral nuns casos por seren artigos antigos e noutros por estaren incluídos en publicacións académicas que non sempre son de acceso aberto. O libro presentouse onte na sala Cubo do espazo de intervención cultural Normal da Universidade da Coruña, coa presenza da autora e da editora da obra, a profesora Carme Fernández Pérez-Sanjulián. "A idea era facerlle, desde o Grupo Illa [Grupo de Investigación Lingüística e Literaria Galega, da UDC] unha homenaxe a García Negro polo seu 70º aniversario", explica a editora en conversa con Nós Diario, "e, ao mesmo tempo, aproveitar para facer unha revisión do seu enorme contributo académico ao estudo da obra de Rosalía de Castro. Pilar García Negro é moitas cousas, pero entre elas destaca por ser unha rosalianista de primeira magnitude que leva máis de corenta anos investigando e afondando na obra da nosa autora nacional. Son catro décadas dunha vontade sostida de dar a coñecer e de iluminar en profundidade a obra de Rosalía, o que se traduce nunha extensísima produción bibliográfica, tanto de carácter estritamente científico como divulgativo". "Foi unha gratísima sorpresa pola que me sinto moi agradecida", sinala García Negro a este medio. "É certo que levo moitos anos dedicada á investigación e á divulgación da personalidade e da obra de Rosalía de Castro, e este traballo de dar a coñecer a quen é o símbolo nacional por excelencia do noso país segue sendo necesario ante as continuas desfiguracións e terxiversacións a que é sometida a súa figura". García Negro lembra que xa en 1980, a Comisión da Muller da Asemblea Nacional-Popular Galega (AN-PG) editou un cartafol que levaba o título de Reivindicamos a Rosalía, primeira feminista da nación galega. "Xa daquela queriamos proclamar a unión indisolúbel de patriotismo e feminismo na obra de Rosalía. Tivo unha difusión moi ampla e mesmo houbo que reeditalo en 1985". Pilar García Negro: “A virtude do xenio rosaliano é quen de converter estes primeiros ensaios e tentativas en obra feita e dereita" O traballo incansábel dunha pioneira "Temos que ter en conta a época en que García Negro comeza a difundir as súas lecturas de Rosalía para decatármonos do seu carácter de pioneira e, ademais, da audacia das súas teses", declara Carme Fernández. A percepción que existe hoxe de Rosalía é completamente distinta da que existía hai corenta anos. Daquela, proclamar que Rosalía non foi unha escritora espontánea ou elemental; que non era romántica; que a súa obra denunciaba o corsé da función feminina imposta... Todo iso contribuíu a revelar unha imaxe diferente da escritora que até aquel momento non existía". O Congreso Internacional Rosalía de Castro e o seu tempo, celebrado en 1985, foi un punto de inflexión no cambio de actitude na recepción da obra rosaliana. "Mais foi unha mudanza que só chegou a certas capas da crítica académica e que só moi pouco a pouco foi permeando a outros estamentos da sociedade", lembra Fernández. "Mais a obra de García Negro seguiu lendo Rosalía cunha agudeza e unha precisión que acabou desvelando o carácter transgresor, librepensador e radical que nos transmite a produción de Rosalía, e que chega á conclusión de que o seu feminismo é o correlato lóxico da súa posición vital, filosófica e política. Os seus artigos sempre foron moi influentes socialmente, malia aparecer publicados en soportes académicos". A obra da primeira feminista da nación galega, a análise no libro de Pilar García Negro O feminismo de Rosalía "Para comprender a transcendencia e a orixinalidade da obra de Rosalía en relación ás reivindicacións feministas hai que situarse na súa época, e así decatarse do valor de absoluta pioneira que ten a súa manifestación de rebeldía e desacato ante os mitos represivos que afectan ás mulleres", explica García Negro. "Existe un poema de 1861 -descuberto por Francisco Rodríguez e Lidia Fontoira- no que se proclama filla intelectual de Eva -unha Eva case herética para o pensamento da altura, moi afastada da culpábel do pecado orixinal da ortodoxia relixiosa- e manifesta o seu desexo de que baixe do ceo para liberar as mulleres. Non existe en ningunha literatura ibérica un pronunciamento tan radical a favor da autonomía das mulleres". Os mitos que rodean as lecturas de Rosalía de Castro, porén, perviven en moitas capas da sociedade, mesmo no campo académico. Por esa razón, insiste García Negro, segue sendo necesario afondar na divulgación da súa personalidade. "Resulta escandaloso que aínda se manteñan, despois de todo o que sabemos, certos prexuízos. Rosalía converteuse nun símbolo nacional por si mesma, sen o apoio de ningún Estado, de ningún poder financeiro, de ningún lobby. A súa singularidade consiste precisamente en abrazar unha causa, a do patriotismo galego, e poñer unha obra dunha grandísima altura estética ao seu servizo", remata. María do Cebreiro: "Rosalía foi abusada institucionalmente. E non foi a única" "Rosalía e Pilar, un fío fundamental" O libro conta tamén cun epílogo da investigadora e membro de honra da Academia Galega Kathleen March, que confesa que "Pilar García Negro é unha das razóns polas que desenvolvería eu un compromiso co que axiña ía chamarse en inglés Galician Studies (...). Rosalía e Pilar serían parte importante do desenvolvemento dunha visión aínda moi incipiente. Para a ollada dunha forasteira neofalante e feminista, os traballos de García Negro sobre Rosalía de Castro, outros escritores e a lingua galega foron e seguen a ser un fío fundamental". "Rosalía ten outra imaxe hoxe"