A solidariedade entre os pobos chega á Galiza da man de Joseba Sarrionandia

Mahmud Darwix, Elena Poniatowska, Antonio Gamoneda, José Luis Sampedro, Lídia Jorge, Bernardo Atxaga, Luiz Ruffato, Pere Gimferrer, Hélia Correia, Isabel-Clara Simó, María Teresa Horta, Mariasun Landa, José Luandino Vieira, Lydia Cacho. A nómina de autores e autoras galardoadas co premio honorífico Escritor Galego Universal desprende literatura e compromiso: a palabra nunca é neutral e participa sempre da realidade colectiva. Este ano, a lista enriquécese co nome xa case mítico de Joseba Sarrionandia, a quen se premia pola "altísima calidade da súa obra, así como por defender a lingua, a cultura e a dignidade nacional de Euskadi". "Tomo este premio como un recoñecemento das outras culturas" declara Sarrionandia en conversa con Nós Diario. "Lembro aquela idea de Curros Enríquez, que dicía que o galego é o centro universal de todas as linguas. Esa idea de que o idioma máis grande é o de un, que a lingua máis grande é a que respecta as outras e que todos falamos unha lingua universal, a nosa. Non o vexo tanto como un recoñecemento persoal, senón como unha mostra de solidariedade entre pobos". Sarrionandia insiste nesa idea de solidariedade a través das linguas, especialmente das que, como o galego e o euskera, permanecen minorizadas. "Precisamente por esta situación que vivimos estamos obrigados a respectar outras linguas e tendemos a esa solidariedade entre culturas", afirma Licenciado en filoloxía por Deusto, catedrático de fonética e tradutor, é autor de máis de 40 libros, traducidos a varias linguas. Sarrionandia converteuse nun dos máis importantes escritores da literatura vasca, que cultivou en diversos xéneros. Ao longo da súa carreira recibiu todo tipo de homenaxes e premios, entre eles o Premio da Crítica de narrativa en éuscaro (dúas veces, en 1986 e 2001) ou o Premio Euskadi de Literatura. Desde 1991 é membro da Euskaltzaindia, a Academia da Lingua Vasca. Joseba Sarrionandia: cultura contra a globalización Lingua e autonomía Pero ademais dun dos grandes autores da literatura vasca, o novo Escritor Galego Universal é tradutor ao euskera dun bo número de obras galegas: Manuel Antonio, Amado Carballo, Luís Pimentel, Cunqueiro, Fole, Celso Emilio Ferreiro, Castelao, Manuel María ou Méndez Ferrín son algúns dos nomes que se poden ler na lingua de Euskal Herría grazas a el. "Eu tiven moita relación coa literatura galega cando era novo e, efectivamente, traducín varios poetas clásicos ou cousas de Celso Emilio, de Ferrín... En realidade, coñecín o galego porque moitos veciños meus eran emigrantes galegos en Euskadi. Logo, na década de 1970 puiden achegarme á literatura a través dalgunhas publicacións como Destino, onde tiña a oportunidade de coñecer autores como Cunqueiro. Naquela época lía moito a Cunqueiro, a Fole e a Celso Emilio Ferreiro, e claro, a Galiza era para min como unha especie de país imaxinario e fantástico. Teño un vínculo sentimental moi forte con esa idea. E agora que veño a presentar libros aquí fáiseme rara tanta realidade [risas]. Na conversa xorde a idea de que naqueles anos, o contacto entre as culturas de Euskadi, Catalunya e a Galiza era máis estreito que o que existe agora, o que non deixa de ser paradoxal, tras corenta anos de oficialidade constitucional destas linguas dentro do Estado. "Todos estamos moi integrados na cultura oficial, e iso convértenos en subalternas. Na década de 1970 houbo un momento en que pensamos que as cousas ían cambiar, que as culturas ían ser soberanas. Pero teño a sensación de que caemos de novo nun sistema que nos fai moi dependentes da cultura estatal e da lingua castelá. Creo que agora é máis difícil ter unha postura autónoma. Galeusca, por exemplo, que naquel momento tiña bastante forza, está moi apagada neste momento. Os sociólogos din que os Estados se debilitan e que están en vías de desaparición, pero a realidade non parece ir por aí. Mesmo no interior de Euskal Herria están esmorecendo os lazos entre o norte e o sur, porque España e Francia son moi fortes, e as culturas pequenas quedamos nunha condición de subaltenidade ante ese oficialismo que nos rodea por todas as partes". Sarrionandia analiza a evolución de linguas como o euskera ou o galego poñendo o acento na conversión en "linguas urbanas", homologábeis á calquera outra cultura europea, "mais ao mesmo tempo, seguimos minorizados, especialmente no que se refire ao seu papel na cultura dominante: a audiovisual. "Eu teño na casa unhas 80 canles de televisión. Pois ben, unha é en euskera e 79 en castelán. Suponse que existe a capacidade de elixir". Bernardo Atxaga: o rastro do poético Contacto fraternal A comunicación entre culturas é importante e Sarrionandia ve nestes momentos de encontro unha oportunidade de afondar nela. "No Estado que nos tocou, a cultura vasca e galega teñen moitas cousas en común, moitos problemas semellantes e creo que é bo manter a relación, crear pontes. Eu, desde logo, síntome moi identificado coa literatura galega en xeral, síntome máis interpelado por ela que por outras que me resultan máis distantes. E é certo que non é fácil, pero debemos manter un esforzo para que esa solidariedade entre pobos non se perda, que sigamos mantendo un contacto fraternal". “O lector galego vai atopar en Sarrionaindia un gran golpe de ar fresco” A necesidade da literatura como espazo de comunicación e convivencia Malia todo, a literatura, segue sendo necesaria, segue cumprindo un papel esencial na creacións de espazos desde os que crear a soberanía das culturas e das nacións. "Precisamos espazos de comunicación. Nalgún momento cremos que se podería facer realidade o da canción de José Afonso: o povo é quen mais ordena. Pero os avances tecnolóxicos provocaron que, de novo, as relacións co poder sexan verticais, que se movan de arriba abaixo, e estamos perdendo a comunicación horizontal, espazos comunitarios. A literatura trata de crear comunidade, de xerar as condicións para que os individuos e os pobos se autoorganicen. Eu lembro a miña avoa rezando o rosario, pasando as contas e falando con Deus, aínda que non existise, e aceptando o que lle dicía porque era o que mandaba. E vexo agora ao meu fillo co móbil e fai os mesmos movementos cos dedos que a miña avoa co rosario, e creo que tamén recibe ordes desa nube que é como unha cousa providencial, tamén relixiosa. Na literatura, como na política, trátase de relacionarnos coa xente que nos rodea. A liberdade é iso". Un fermoso poema de Sarrionandia titúlase "A causa perdida da literatura", e nel defende a necesidade desas causas perdidas que atopan a súa razón de ser no puro acto de defendelas. "Os seres humanos sempre temos algo que facer, e o que se ve agora é que a idea de que a sociedade sempre vai a mellor xa non está tan clara. A Intelixencia Artificial, por exemplo, vai cambiar moitas cousas nunha dimensión que aínda descoñecemos. E eu creo que a causa que hai que manter, como sempre, é a da defensa da autonomía das persoas e das comunidades".