Á sombra de Kafka: a cultura ante a lei

"Xa sabía eu que habería algún problema… sempre ten que haber problemas". É esta unha das afirmacións que, con diferenza, máis levo escoitado ao longo de vinte anos dedicada á xestión cultural. A aspereza das relacións entre administración e persoas administradas é de sobra coñecida. Polo que a nós respecta, esas relacións tirantes e non de todo gustosas son algo habitual ao que, porén, é mellor acomodarse. Agora que se fan cen anos da morte de Franz Kafka podemos afirmar que a profecía se segue a cumprir. Cambian os contextos, algunhas dinámicas; fannos ver, mesmo nos convencemos de que todo está a mudar, que as malas prácticas fican atrás e que, de feito, somos máis libres e fortes na nosa individualidade. Mais nada muda máis aló do simple aspecto externo, da envoltura que esconde outras formas máis sutís e, se cadra, aínda perversas dunha burocracia inútil, á procura dunha suposta mellora do servizo ao ben común e defensa dos dereitos individuais, de non se sabe exactamente quen. Ficamos, como as personaxes de Kafka, coa idea de que paira sobre nós a eterna sospeita de sermos culpables A sensación de soidade e estrañeza nun mundo de burócratas bastante hostil é por veces insoportable. Nese senso, a literatura de Kafka proporciona símbolos e imaxes que nos aproximan á cerna de situacións que a miúdo vivimos, para nos confrontar con elas a través do relato do que nos acontece como habitantes dun medio inhóspito, que escapa ao noso entendemento e, sobre todo, control. Un relato no que todo sucede porque si, sen moita explicación, onde se tecen unhas intricadas relacións de poder tenues, anónimas, fóra de calquera lóxica, que nos moven a aceptar unha dependencia sen condicións. Impotencia fronte á autoridade e fronte a nós mesmas, responsables únicas do que nos acontece. Sen sermos capaces de subtraernos a ese relato kafkiano, caemos nun pesimismo pouco amigo da vitalidade que se agarda de nós, axentes da cultura: isto é así, mellor aceptalo, fagamos o posible por salvarnos, cada un ao seu. Conscientes ou non dunha situación da que non somos quen de saír, aceptámola como mal menor sen ter nin idea de por onde van vir as cousas a próxima vez, de que se nos vai acusar, mesmo condenar. Só temos a certeza de que o relato está escrito e nós formamos parte del. Non hai saída. O resultado: individualismo e desconexión dos problemas do conxunto, ferramentas poderosas para desarticular un sector xa de por si feble politicamente e, administrativamente, pouco formado e bastante incapaz. Cultura e administración As relacións entre administración, función pública e tecido cultural veñen caracterizadas por unha fonda falla de empatía por parte das primeiras e, en xeral, de entendemento mutuo. As causas son, en parte, de orde histórica. A función pública vén lastrada por problemas que azorra desde o século XIX, que lle impediron chegar a conformar unha burocracia eficiente, consciente da súa misión e capaz de situarse no camiño da modernidade. Froito desa evolución, atopámonos cunha administración e un funcionariado moi pouco dinámicos e con pouca capacidade, mesmo vontade, de adaptación ás peculiaridades que a xestión das materias relacionadas coa cultura entraña. A cultura é un medio por esencia vivo, en continua evolución e cambio e dificilmente asimilable a outros ámbitos da vida económica e social. O tratamento específico que o sector debería demandar, pola propia natureza das funcións que ten asignadas, non parece un tema relevante. Somos conscientes do fondo descoñecemento que a administración ten sobre noso traballo e de como a rixidez nos procedementos impide tomar decisións áxiles, que se acomoden a uns ritmos e tempos de planificación absolutamente incompatibles cos que marca a administración. O que se nos esixe non casa, en canto a necesidades, prazos e dinámicas cun correcto cumprimento dos nosos fins. O noso traballo só con dificultade e con moi malos resultados se adapta, a maior parte das veces, ao marco regulador xeral. Desconsideración A desconsideración cara ao sector e o seu traballo, que é prima facie de corte intelectual e, polo tanto, dificilmente cuantificable e asimilable ao resto, tradúcese nunha constante situación de inseguridade e indefensión fronte á arbitrariedade, sen que, por descontado, dispoñamos das ferramentas, coñecementos e do tempo necesarios para poder combatelas. A pregunta é se a alguén lle interesa confrontar estes feitos. Semella que non. Entre tanto ficamos, como as personaxes de Kafka, coa idea de que paira sobre nós a eterna sospeita de sermos culpables, que nos fará pasar, dun a outro, polos gardas que custodian a lei á que nunca teremos acceso.