Tal vez literatura

Hai quen fale, coido que con excesivo dramatismo, mais entendo que con varios indicadores de tendencias ao seu favor (as estatísticas como xustificación das opinións informadas), da fin da literatura, como hai uns anos se falou, tamén con profusión de adeptos, da fin do libro impreso, pois os lectores abrazarían sen escándalo o libro dixital. Tal vez aqueles que preconizaron o auxe do dixital teñen parte de razón, en particular se nos referimos ás xeracións que xa naceron con útiles dixitais como parte do seu sistema de instrución. Tamén teñen razón os que prognostican unha crecente impopularidade da literatura como arte de experimentación, coma terreo para a innovación formal e temática. Arte ou negocio para as grandes superficies? Hai quen diga que todo está inventado, que non hai nada que innovar e que despois do Ulises, de Á procura do tempo perdido, de Rayuela e de O home sen atributos, pouco queda por innovar na literatura, ou sexa que, mellor non escribir, pois estás facendo o ridículo, copiando sen sabelo ou o que é peor, copiando como che ensinaron nun curso de literatura creativa, que disque saben un mundo de como vender libros. Mais a literatura que é, unha arte ou un negocio para grandes superficies? A tendencia a fabricar/consumir produtos estándar non acontece só na literatura senón en todas as artes Cada vez hai menos lectores analíticos/críticos, contentándose a meirande parte dos que len como divertimento cunha prosa lineal e con avaricia de palabras (poucas e pouco diversas), de frases curtas e simplicidade sintáctica. A tendencia a fabricar/consumir produtos estándar non acontece só na literatura senón en todas as artes: xa non se procura a experimentación senón a simplicidade formal e o tema espectáculo/tendencia. Noutras palabras, o que se busca, ou, en calquera caso, se consigue é a ‘infantilización’ da sociedade. Cando se produce unha deserción das humanidades, a responsabilidade é, en primeiro plano, do sistema educativo, entendendo por educación algo que vai alén da ‘instrución pública” (centros de formación a calquera nivel), e inclúe, enténdase, a educación recibida na casa ou no traballo por intermedio de instrutores privados (incluídos cursos online). Mais o sistema educativo non é senón parte do sistema económico-social no que o binomio produción/consumo é o que manda. Libros de consumo rápido Prodúcense libros de consumo rápido (alén dun cento de exemplares vendidos, á editora sáelle a conta publicar), de uso único e con vocación de producir máis títulos, procurando que o azar modificado consiga que algúns deses títulos sexan de éxito e porén rendíbeis, quer para os seus autores, quer para as editoras. A edición baixo demanda facilitou esta empresa, onde as factorías de produción arriscan pouco ou nada en cada título que liberan ao mercado. Ademais, os libros teñen unha vida media nos trinques e nos andeis das librarías ou das grandes superficies que non vai alén de semanas ou como moito meses. Difícil así establecer canons, ordenar tendencias, distinguir a ganga da excelencia, crear un sistema literario que non se contamine polo sistema produtivo. Non se venta solución inmediata para este problema. É como se na sociedade se instaurara, subproduto da ideoloxía dominante de descrédito ao saber, unha vaga de ignorancia e de desafecto polo que non é economicamente rendíbel. Acontece o mesmo coas linguas, que non son ‘aptas’ para os negocios a nivel global, que resultan cada vez máis relegadas á condición de linguas vicarias, como ben sabemos no noso país, onde a lingua propia perde usuarios de xeito exponencial, por non ser considerada de uso comercial. Queda, porén, a resistencia. Deserción pola lingua e a literatura propias Non é o meu rol o de procurar culpábeis, mais a deserción pola lingua e a literatura propias non resulta exclusiva daqueles que, instaurados no poder, priman o uso de linguas estatais (castelán e portugués aínda, na ocasión), para xustificar o seu desleixo pola lingua propia. Tamén é salientábel esa desafección naqueles que se din nacionalistas e até independentistas radicais, e lle falan os descendentes en linguas estatais, agudizando así o declíneo da lingua propia. O 24 de xuño, na Asociación Cultural RioLagares, en Vigo, organizamos unha ‘esmorga literaria’, onde durante oito horas, os lectores podían acceder a escoitar e debater con escritores e escritoras do noso sistema literario. Os debates fluíron durante ese día, como quedou rexistrado nas gravacións que se fixeron do evento, mais a presenza de público foi discreta. Seguiremos no empeño, pois entendemos que na resistencia e non nas declaracións políticas espurias é onde aniña o xermolo do inconformismo.