O teatro enfróntase ao seu mercado

Entre o escenario teatral e o patio de butacas existe unha figura pouco coñecida polo público. Para que exista o teatro só fai falta un actor ou actriz e unha persoa espectadora, pero nas sociedades complexas como a nosa, quen facilita ese encontro é a programadora, a persoa que decide que obras se representan nun determinado espazo escénico. Ela é a encargada de escoller as montaxes que chegarán ao público, a que selecciona, de entre unha ampla panoplia de opcións, que obra se vai representar, que compañía terá a ocasión de mostrarse ante a audiencia do espazo que rexenta. A Academia Galega de Teatro (AGT) dedica as súas segundas xornadas -que co apoio da área de Cultura da Deputación da Coruña e da Agadic teñen lugar no Pazo de Mariñán entre o 23 e o 25 deste mes- ao deseño das programacións teatrais na Galiza, pensado en cales son as claves que poderían permitir que ese encontro entre compañías e público se dea nas mellores condicións, cunha política clara e cuns obxectivos a longo prazo que permitan reflexionar sobre que teatro queremos para o país. "A necesidade de dedicarlle unhas xornadas a este tema procede da sensación de que ese segmento da profesión non se consideraba estrutural dentro do sector", explica Eduardo Alonso, vicepresidente da AGT. "E nós cremos que constitúe un elemento fundamental na normalización das artes escénicas, son persoas que constrúen teatro e que, polo tanto, fan país. Existe o teatro que se escribe, o que se monta, o que se programa e o que se publica. Se a evolución dos catro corre paralela, entón podemos falar da construción dun teatro nacional. Mais se se escriben obras que non se publican ou non se estrean, ou se se estrean obras que logo non se representan... entón imos mal". A maioría dos espazos teatrais da Galiza son institucionais, pertencen ás diferentes Administracións, fundamentalmente aos Concellos. E iso case sempre significa que quen xestiona as programacións non son persoas especializadas, senón funcionarias e funcionarios que deben ocuparse da programación teatral, musical, das festas populares, do Entroido, do Nadal... En moitos foros do sector advertiuse sobre esta falta de formación deste segmento da profesión. "Eles son moi conscientes desas eivas", declara Alonso, "e de feito, a asociación que os reúne –a Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural (AGPXC)– vén de organizar un curso moi avanzado para pórse ao día. Mais efectivamente, son persoas que proceden doutros ámbitos e que se foron formando como puideron. E esa falta de especialización conduce, en ocasións, a conformarse con que o concelleiro estea contento ou con que o teatro teña unha entrada máis ou menos decente. E a que ten que estar satisfeita é a sociedade. Por iso é necesario conciencialos de que son unha parte fundamental da construción cultural do país". "Ás veces, o funcionamento que temos os programadores non facilita a vida das producións das compañías", confesa Carlos Lorenzo, académico e presidente da AGPXC. "Existe pouca coordinación entre Concellos e iso provoca que as compañías, sometidas ás leis do mercado, non logren concentrar as xiras dos seus espectáculos nun período razoábel de tempo e deban alongar a súa vida durante meses, ás veces anos, coa esperanza de levalos ao maior número de prazas posíbel. Iso significa longos períodos de inactividade que provocan que a montaxe perda tensión artística e que a compañía teña que enfrontar problemas económicos que aumenten a precariedade na que xa habitualmente se moven. Se cadra, quen debería estar nestas xornadas son os representantes da Administración, que son os que máis ferramentas posúen para impulsar un cambio. En todo caso, esperamos que o debate colectivo poida contribuír a mellorar o sistema escénico, e a propor outros modelos". As II Xornadas da Academia Galega de Teatro buscan modelos de programación Políticas culturais A mención dos políticos trae á conversa a oportunidade das inxerencias políticas nas programacións e aí comezan a estabelecerse os límites. "Os políticos teñen o deber de intervir, de ter un proxecto cultural e procurar que o que se programa responda a ese proxecto", afirma Alonso. "Precísanse políticas culturais que se estabelezan con transparencia, que se marquen obxectivos sometidos ao debate público, e que se avalíe o éxito ou o fracaso desas políticas. Pero, claro, se a intervención se limita a favorecer amigos ou a cumprir determinados caprichos persoais entón xa non estamos a falar do estabelecemento dunha política cultural, senón doutra cousa que ten outro nome" . Lorenzo, ademais, matiza. "Ultimamente percibimos moitas intromisións políticas que non se limitan a marcar unha liña xeral de programación, senón que poden chegar ao extremo de seren os propios políticos os que escollan directamente os espectáculos sen dar unha xustificación clara das motivacións. É lóxico definir unhas liñas políticas e uns obxectivos, iso ocorre en todos os ámbitos da sociedade. Outra cousa é menosprezar o traballo dos técnicos, e reflicte bastante ben o pouco valor que se lle outorga á cultura". Tito Asorey e Vanesa Sotelo, finalistas nos Premios Max pola súa adaptación de Ibsen para Talía Teatro Acción colexiada O estado actual do sector non parece satisfacer a ninguén. Na maioría dos Concellos non parecen existir esas políticas culturais que reclama o sector, nin sequera nas grandes cidades, que son as que teñen unha maior capacidade para implementalas. "En realidade, cando falamos de políticas culturais nas grandes cidades, temos que circunscribirnos a Santiago e A Coruña. Noutros lugares son moi débiles, e nalgúns, como en Ourense ou Vigo, son un auténtico desastre. E en Ferrol, cedéronlle a programación a unha empresa de seguridade e limpeza de aeroportos", desvela Eduardo Alonso. Mais é o propio vicepresidente da AGT quen abre a posibilidade de actuar colexiadamente para buscar outros modelos, apuntando que as sete cidades "moven máis orzamento que a Axencia Galega de Industrias Culturais". Por outro lado, é bastante recorrente falar da Rede Galega de Teatros e Auditorios –a RGTA, dependente da Xunta da Galiza– para implementar políticas conxuntas, mais Lorenzo suxire que "existen outras redes como a da Deputación da Coruña, que abrangue máis programación e máis concellos e que, ademais, parece camiñar cara a un modelo máis favorecedor". O propio Lorenzo cita outro elemento que semella esquecido: o da cultura nos concellos pequenos. "A maioría dos concellos que forman a RGTA están por riba dos 10.000 habitantes, e habería que atopar unha fórmula que implicase tamén os concellos de menor tamaño. Quizais un modelo comarcal podería dar bos resultados". En todo caso, todos coinciden en que é necesario facerse unha pregunta case filosófica: que teatro necesita a sociedade galega contemporánea? "As artes escénicas, polo seu contacto directo coa sociedade, son as que permiten unha maior intervención colectiva", defende Alonso. "O propósito das xornadas é iniciar un diálogo para, polo menos a nivel teórico, chegar a acordos sobre as ferramentas necesarias para mellorar este ámbito da cultura nacional. E mellorala debe significar democratizala no sentido máis profundo". "Existen moitas barreiras que superar, pero o certo é que damos poucos pasos para saltar do ámbito da queixa ao da acción", resume Lorenzo. "En liñas xerais, é difícil contar cos representantes políticos para reflexionar seriamente sobre a cultura, pero quizais se desde o propio sector désemos os primeiros pasos, poderiamos obrigalos a percibir a necesidade de reforzar un sistema rico en creatividade pero aínda moi cativo nas súas estruturas de distribución e de exhibición". Desde o inicio, o teatro: novas escenas de Luísa Villalta A sostibilidade do sistema podería estar en risco Carlos Lorenzo advirte de que a mellora e a ampliación do sistema teatral é un problema que atinxe a todo o sector e que pode pór en cuestión a súa propia sustentabilidade. "O sistema escénico galego é forte en canto a propostas artísticas. Cada vez hai máis e de maior calidade, tanto no aspecto creativo como no técnico. Pero se o mercado non medra, medrará a precariedade. Se cada vez hai máis compañías e máis espectáculos, pero o mercado non se expande, quen antes vendía 20 funcións, agora vai vender 15, ou 10. E se cadra, con ese número de funcións, as contas xa non dan para manter unha estrutura empresarial". "Existen moitos niveis de acción posíbeis, e ás veces empeñámonos en estabelecer regras desde o ámbito nacional, tratando sen éxito de que o Goberno galego implante determinados mecanismos que, polas razóns que sexa, non quere asumir", di Eduardo Alonso. "Pero poderiamos empezar a actuar noutros niveis administrativos, creando complicidades entre Concellos, Deputacións e mesmo estruturas comarcais, que poderían experimentar outros modelos e axudar a atopar as vías que nos permitan deseñar unha política cultural para o país digna dese nome", conclúe. María Barcala, unha pioneira da escena galega: "O teatro só ten sentido se se dá a comunicación co público"