A contratación pública: os riscos

O programa de turismo do Instituto dos Maiores e Servizos Sociais (Imserso) é un exemplo de demanda pública, un asunto que comezamos a debullar na última entrega. Falamos dun programa que non só pretende atender as persoas maiores, senón que nace para garantir a demanda dos hoteis na tempada baixa e, consecuentemente, o emprego. Ademais de subliñar a dimensión, relevancia socioeconómica e efectos indirectos da compra pública, analizáronse as oportunidades que ofrece. Porén, afronta diversas dificultades e presenta algúns riscos, que abordamos a continuación. Atrasos nos pagos Como se comentou, non todas as empresas participan desas oportunidades. Así, as pemes teñen unha taxa de participación moi baixa na compra pública, polos elevados requisitos administrativos e económicos requiridos. A dixitalización e non ter que presentar documentación da que dispón a administración permiten avanzar cara á simplificación. Outra dificultade refírese á demora no pago polas administracións públicas. Os datos correspondentes ao ano 2023 mostran que continúa a tendencia a reducir o prazo, iniciada en 2018, cando se modifica a forma de cálculo debido a unha directiva europea. En decembro de 2023 o período medio de pago sitúase en 18,9 días na administración central, 27,6 nas entidades locais e 30,50 nas comunidades autónomas. Cómpre sinalar o cambio da Lei 18/2022 de Creación e Crecemento de Empresas, que establece que as empresas que incumpran os prazos de pago da Lei 3/2004 de Morosidade (de 30 ou 60 días, segundo se está acordada a data para o pago ou non ou se hai que verificar a conformidade dos bens ou servizos) non poderán ser beneficiarias de subvencións superiores a 30.000 euros. En numerosas ocasións, o atraso nos pagos das empresas derívase da demora da propia administración pública. Outro aspecto relevante afecta ao importe do contrato. Nunha situación inflacionista, a administración non compensa os maiores custos para o provedor. Outras situacións de sobrecusto non se poden asumir ao derivarse de ofertas anormalmente baixas. Corrupción Un dos riscos máis destacados da contratación pública refírese á corrupción, que é máis probable no eido local. Cabe sinalar a carencia de información a nivel local e a súa heteroxeneidade. Outros elementos relevantes son o abuso dos contratos menores, a división indebida, os contratos no límite dos limiares establecidos para ditos contratos, mesmo aceptando importes máis baixos polos mesmos servizos cando se reduciu o valor legalmente en 2018, a concentración en poucos provedores e repetición dos provedores en numerosos contratos ou limitar indebidamente a concorrencia. O procedemento de adxudicación directa, utilizado frecuentemente e, en particular, os contratos menores, resultan máis proclives a eses riscos ao implicar menos trámites e controis. A falta de transparencia nos procesos de contratación favorece a aparición de comportamentos corruptos e dun mal uso dos recursos públicos ou mesmo a malversación, o que conduce á ineficiencia económica. A ausencia de competencia encarece os prezos dos contratos. Situacións como a vivida na pandemia incrementan o risco de corrupción, ao axilizar os prazos e reducir substancialmente os controis. Así o indican os casos coñecidos sobre a compra das máscaras, xunto con varios informes recentes do Consello de Contas e do Tribunal de Contas ou un traballo sobre o comportamento das catro deputacións provinciais da Galiza. Control máis eficaz Outra cuestión relevante refírese ao que sucede cando se incumpre o contrato. Normalmente, non ocorre nada, pero podería penalizarse ou considerarse en futuras licitacións. Un exemplo da inacción son os problemas da calidade da comida nos comedores escolares especialmente cando hai catering. Tamén se mencionan outros riscos, como os financeiros, os relativos aos dereitos da propiedade intelectual ou a falta de integridade, derivada de situacións nas que xorden conflitos de interese ou comportamentos de cazadores de rendas. O recurso aos contratos menores debería limitarse ás situacións estritamente necesarias, para que sexa a excepción e non o ordinario Para afrontar todos eses riscos propóñense varias recomendacións, algunhas delas apuntadas polo Consello de Contas ou o Tribunal de Contas. O recurso aos contratos menores debería limitarse ás situacións estritamente necesarias, para que sexa a excepción e non o ordinario. Outra suxestión é planificar os gastos recorrentes e previstos, incluíndo unha carta de provedores de bens e servizos prestados. Tamén se propón o deseño e aplicación de controis e medidas eficaces para detectar e previr as malas prácticas. Todo iso permitiría mellorar a transparencia, concorrencia, competencia e eficiencia económica da contratación pública.