Primavera silenciosa

A primavera silenciosa da zoóloga Rachel L. Carson, publicado en 1962, foi un fito considerable para o movemento ambientalista americano e mundial ao pór de manifesto, dunha forma clara e moi ben sustentada, como o modelo de industrialización estaba a pór en perigo a configuración sistémica da natureza local. A primavera silenciosa era a estación na que os paxaros xa non cantaban ao seren aniquilados polas sustancias químicas de síntese. É unha atraente comparanza que, desgraciadamente, vai máis aló dunha elexía. É máis ben unha situación tráxica que sesenta anos despois temos diante dos nosos fociños. O Centro para a Resiliencia da Universidade de Estocolmo vén facendo uns estudos sobre as fronteiras planetarias e a posición en que se encontra o planeta terra respecto delas. Sen entrar nos detalles técnicos, resalto a lectura política: a Terra pode estar dentro ou pode ter superado os espazos de seguridade que son críticos para manter a súa estabilidade e resiliencia. O último deses estudos é de setembro do 2023. Nel, afírmase que, das nove fronteiras planetarias, seis están superadas. É dicir, estamos a vivir nun mundo con elevados riscos vinculados coa integridade da biosfera, coa dispoñibilidade de auga potábel, co funcionamento dos ciclos bioxeoquímicos, co cobertura forestal existente, co control do cambio climático, e coa introdución humana de novas sustancias na Terra. De todas elas, a fronteira planetaria do control das temperaturas é a máis divulgada, úsase como se fose o único problema ambiental global e, ás veces, para xustificar decisións urxentes no ámbito da transición enerxética. A última fronteira enumerada, menos divulgada e coñecida escasamente no debate político, conecta moi ben cos agoiros da nosa autora do titulado deste artigo. Estudo e avaliación O estudo dos suecos non mide os efectos que a introdución desas substancias (microplásticos, disruptores endócrinos, contaminantes orgánicos, residuos nucleares, organismos modificados xeneticamente e outras intervencións humanas directas nos procesos evolucionarios) teñen sobre a saúde humana e dos ecosistemas. Eles tan só, e non é pouco, avalían os seus efectos sobre a estabilidade e resiliencia do sistema planetario. Tanto Carson hai 60 anos como agora Johan Rockström, responsábel do estudo das fronteiras planetarias, coinciden en sinalar que os efectos potencias e de longo alcance das miles das substancias químicas de síntese que inserimos na natureza non son ben coñecidos e o seu uso fica sen regulación. O desexable para este tipo de actuacións, no sentido de movernos dentro dun espazo seguro, sería non introducir ningunha substancia nova sen ter realizado os estudos máis robustos e rigorosos que a ciencia nos permita. É dicir, cero incorporación de novas substancias até que fique certificado como non daniñas para as mesturas de diferentes sustancias no medio ambiente e sexan monitorizadas. Un principio de precaución operativo e contundente. Pero mesmo así só teriamos certezas dunha redución do seu potencial dano, non da súa eliminación. Cando existe, o control e monitoreo ocorren de forma individual para cada sustancia pero non para a súa mestura no ambiente, efecto coñecido como a “sopa tóxica” ou o “efecto coctel”, nin tampouco para o seu comportamento en situacións ambientais específicas. A sopa tóxica ocorre demasiadas veces, con frecuencia alarmante e intensidade crecente no campo galego. Por exemplo, nesta época de estío en miles de hectáreas en centos de aldeas os tratamentos químicos para manter a produción vitivinícola contribúen a situar o noso planeta en zona de risco. Alegre mestura de múltiples sustancias sistémicas para xerar caldos que atenúen pragas e doenzas, aplicacións reiteradas sen respectar os prospectos individuais tentando vencer as resistencias creadas, sistemas de aplicación que espallan máis alá do cultivo obxectivo eses caldos, cursos de auga que reciben esa sopa tóxica...son efectos nocivos que danan a estabilidade dos ecosistemas e, hipoteticamente, a súa saúde e a das persoas. Tanto a produción agrícola, tamén a vitícola, como a gandeira son posíbeis mediante procesos que non poñan en risco os ecosistemas As políticas deben ser totalmente sensíbeis á situación de emerxencia ecosistémica que vivimos, máis alá do omnipresente cambio climático. A produción agrícola, tamén a vitícola, e a gandeira son posíbeis mediante procesos que non poñan en risco os ecosistemas. A agroecoloxía dános todas esas claves. A innovación para a durabilidade dos nosos artefactos industrias alumea o camiño das manufacturas. Os servizos compartidos, a suficiencia para o benestar e os dereitos básicos universais para vivirmos nas zonas de exclusión de riscos. Como dicía Rachel L. Carson, os historiadores futuros quizais non comprendan o noso desviado sentido da proporción. Como pode ser que os seres intelixentes traten de dominar unhas cantas especies molestas (ou controlar unha cantas pragas) por un método que contamine todo o que lles rodea e lles traia a ameza dun mal e incluso da morte da súa propia especie?