Cara a unha seguridade social alimentaria

A alimentación é un dereito. Non é imaxinable hoxe na Europa un contexto no que se reproducisen fames como a xerada pola ditadura franquista nos anos corenta do século pasado ou episodios similares na URSS dos anos trinta ou nas dúas posguerras europeas. Outra cousa é que a nosa hipocrisía nos leve a mirar cara a outro lado cando episodios de fame se producen noutros lugares do mundo. Porén, a alimentación non formou parte da construción do Estado de benestar europeo despois da Segunda Guerra Mundial. Non é que non preocupase a alimentación. Pola contra no informe Beveridge, que supón o punto de partida do sistema de seguridade social no Reino Unido, a preocupación pola alimentación, especialmente da infancia, é clara. Mais o Estado de benestar non articula sistemas que garantan o dereito a alimentación como si o fai coa educación, a sanidade, o paro, a xubilación ou a vivenda. O Estado de benestar non articula sistemas que garantan o dereito a alimentación A razón desta omisión é porque a seguridade alimentaria trátase de garantir despois de 1945 por outras vías, polo mecanismo de incrementar a produción e diminuír o prezo relativo dos alimentos. Non é só, aínda que é un aspecto fundamental, o incremento da renda familiar. A industrialización da agricultura e a Revolución Verde buscaban incrementar a dispoñibilidade de alimentos a baixo prezo. Que este esforzo non acabase coa malnutrición e a pantasma da fame a escala planetaria demostra que o problema non está só na capacidade de producir alimentos, senón na redistribución e nas decisións políticas. Nos países ricos as fames recorrentes desapareceron e a alimentación deixou de ser unha preocupación central nunha parte considerable da poboación, da mesma forma que se acelerou a chamada transición nutricional, incrementando o peso dos alimentos de orixe animal na dieta. Isto dista moito de estar tan claro nos últimos anos por varias razóns. O incremento das desigualdades despois da crise de 2008 fixo que a alimentación, non tanto na cantidade como na calidade, volva non estar suficientemente garantida. Hoxe a capacidade para decidir o tipo de alimentación e a súa diversidade é de xeito crecente unha cuestión de clase. Estas desigualdades prodúcense nun contexto no que, ademais, cuestiónase o modelo produtivo saído da industrialización da agricultura. A ganderización dos nosos sistemas agrarios e a dependencia de inputs de orixe industrial acentúan a crise ecolóxica e son parte importante da contribución da agricultura ao cambio climático. Prodúcese así un paradoxo importante. Precisamos cambios nas formas de producir e de consumir alimentos, reducir o peso dos alimentos de orixe animal na dieta e consumir alimentos producidos de xeito sustentable, preferentemente con modelos agroecolóxicos. Pero ao mesmo tempo estes produtos non están dispoñibles nin de forma suficiente nin a prezos razoables. Mentres a transición ecolóxica poña o acento só nos hábitos de consumo esta será inevitablemente inxusta, acentuando as desigualdades e favorecendo as críticas da extrema dereita cara ás políticas ambientais. O caso francés É neste contexto onde xorden, primeiro na Francia, as propostas de implementar unha seguridade social alimentaria, ampliando a cobertura do Estado do benestar e asegurando a universalidade no acceso a alimentos saudábeis e sostibles. A concreción da proposta é obxecto de debate, mais é claro que aínda que a escala estatal debería ser o espazo privilexiado onde desenvolvela, hai outros espazos onde se poden dar pasos importantes para avanzar. No contexto estatal parece impensable agora mesmo que un Goberno encabezado polo PSOE e especialmente con posicións moi convencionais en materia de agricultura e alimentación, poida non liderar, senón sequera iniciar un debate sobre esta cuestión (aínda que podería abrirse polos grupos parlamentarios que o apoian). Aínda é menos previsible a escala autonómica. Pero a escala local hai espazo para avanzar, seguindo as propostas do Pacto de Milán sobre política alimentaria urbana (e en España a Rede de Municipios pola agroecoloxía). Os concellos teñen competencias para desenvolver espazos de proximidade que favorezan a distribución alternativa. Os mercados municipais tamén poden ser un eixo destas políticas o que, ademais os protexería dos cantos de serea que pretende convertelos en espazos turísticos ou en centros indistinguíbeis da gran distribución.