A contratación pública: as oportunidades

O sector público é un actor económico clave pola súa dimensión, variedade de funcións e capacidade para afectar ás decisións dos diversos axentes. Entre as súas actuacións, salienta a perspectiva de oferta, prestándose menor atención á demanda. Aquí centrarémonos precisamente no seu papel dende a demanda, abordando as oportunidades. Denomínase compra ou contratación pública á adquisición de bens e servizos polo sector público para cumprir coas súas funcións. O sector público é un consumidor relevante, comprando a nivel global aproximadamente 9,5 billóns de dólares. A súa importancia relativa varía tanto por país como por sector. Así, en España representa 11,6% do Produto Interior Bruto (PIB), situándose por baixo da media da Organización para a Cooperación e Desenvolvemento Económicos (OCDE) (12,9%) e da Unión Europea (UE) (14%). Cómpre sinalar que máis de 60% desa compra pública corresponde a niveis de goberno subcentrais, sexa rexional ou local. No caso da Galiza, o volume de contratación pública ascendeu a 2.233 millóns de euros no ano 2022, equivalente a 3,2% do seu PIB. Por sector, destaca a saúde como área máis relevante, representando máis de 30% da compra pública en España e na OCDE. Outras funcións relevantes, aínda que cun peso relativo moito menor, son infraestruturas, educación, defensa ou protección social. Innovación, xénero e ecoloxismo Cómpre salientar a relevancia socioeconómica da compra pública, non só de xeito directo, pola súa dimensión, senón tamén indirecto, polo estímulo que xera no sector privado e que pode levar a que xurdan novos mercados ou actividades. Así, pode actuar como un instrumento de política económica, propoñendo obxectivos estratéxicos adicionais á adquisición necesaria para cumprir as súas funcións. Eses obxectivos poden ser económicos, sociais ou ambientais. Por exemplo, pode promoverse a innovación, cando o sector público anticipa as súas necesidades e obriga a que as empresas innoven para desenvolver solucións que aínda non existen no mercado. Galiza ten unha notable experiencia na compra pública de innovación no ámbito da saúde, que se vai estendendo a outros eidos (primeiro drons e agora novas iniciativas na educación, enerxía, minaría ou desenvolvemento rural). A compra pública tamén pode promover a sustentabilidade ou a circularidade. A actuación do sector público como consumidor adquirindo produtos e servizos ecolóxicos (que teñen menor impacto ambiental, reciclados ou reciclables, reutilizables…) ou contratar con empresas que consideren os aspectos ambientais, pode ter un efecto demostración, amosando unha senda que despois pode imitar o sector privado. A Xunta de Galiza conta dende 2023 cunha guía de contratación pública ecolóxica. Outro exemplo da utilización estratéxica da empresa pública refírese á inclusión social, á igualdade de xénero ou ao desenvolvemento rexional, coas limitacións da normativa comunitaria. En 2022 o volume de contratación pública na Galiza ascendeu a 2.233 millóns de euros, equivalente a 3,2% do seu PIB O proceso de integración económica europeo supón a apertura do mercado común, ampliando o potencial alcance. Aínda que se enfatice no mercado privado, tamén sucede co mercado público. Así, unha empresa local ou nacional pode prover o sector público de calquera nivel de goberno doutro país membro da UE. Porén, esa posibilidade non é habitual. A compra pública internacional ten pouca relevancia e para as pemes o acceso ao mercado doutros países non resulta sinxelo. Pemes Se nos preguntamos quen participa nas licitacións, tende a ser un número reducido de empresas. Na UE, as pemes son adxudicatarias de aproximadamente dous terzos dos contratos que superan os limiares establecidos na normativa. España é un dos países con menor participación das pemes nos contratos públicos: son adxudicatarias de 47% dos contratos dun valor superior ao limiar e 25% do seu valor. Certo é que as pemes teñen unha maior participación nos contratos de importe menor. Tendo en conta calquera participación das pemes (directa, en consorcio ou subcontratadas) reciben 49% do importe dos contratos na UE, claramente menos do seu peso económico. Na Galiza, no Rexistro de Contratistas, constan 3.880 empresas coa súa sede aquí e outras 380 empresas de fóra. É un número moi reducido se consideramos que o total de empresas na Galiza aproxímase a 250.000. Se nos centramos nas empresas de máis de 10 traballadores, representarían aproximadamente 40%. Para que as pemes poidan aproveitar a oportunidade do mercado público, requírense actuacións específicas de apoio. Queda pendente abordar os riscos da contratación pública.