O debate incompleto sobre o mapa municipal

Nestes días cobra importancia o debate sobre a organización territorial pola presentación dun estudo sobre as fusións de municipios na Galiza. O municipio é a base da organización local. España segue o modelo francés, que leva a que toda comunidade ou núcleo poida ser un municipio, sen requerir unha poboación ou superficie mínima. Así, adóptase unha concepción naturalista, na que o municipio se considera unha asociación natural de persoas e bens recoñecida pola lei, o que xera moitas reticencias a calquera reforma. Reconto de municipios Galiza está conformada por 313 municipios, despois das fusións recentes de Oza-Cesuras e Cerdedo-Cotobade. Son moitos ou poucos? España ten 8.132 municipios, representando Galiza 3,85%, menos do seu peso en superficie (5,8%) ou poboación (5,6%). Sitúase detrás de Estremadura, que ten 388 municipios e unha poboación menor (preto de 1,1 millóns). Outro exemplo con máis municipios é Castela A Mancha, con 919 e algo máis de 2 millóns de habitantes. Na situación contraria, a Comunidade de Madrid, que con 172 municipios case acada 6,5 millóns de habitantes. España é o terceiro país da Unión Europea por número de municipios, detrás de Francia (que supera os 36.000) e Alemaña (máis de 11.000) e seguido de Italia (algo máis de 8.000), sendo o segundo en superficie e o quinto en poboación. Entre os países cun menor número de municipios, destacan Grecia (325) ou Portugal (308), sen considerar os menos poboados. 84% dos municipios do Estado non acadan os 5.000 habitantes, con menos de 13% da poboación; mentres que na Galiza son 64% e achegan 16% da poboación Outros datos apuntan o maior minifundismo municipal en España. 84% dos municipios non acadan os 5.000 habitantes, representando menos de 13% da poboación; mentres que na Galiza son 64% e achegan 16% da poboación. Asemade, en España 61% dos municipios teñen menos de 1.000 habitantes, 48% non supera os 500 habitantes e preto de 16% menos de 100 habitantes, fronte a 11,5%, 2% e 0% da Galiza, respectivamente. Pola contra, os municipios de máis de 50.000 habitantes son 2% do total, supoñendo o 52,5% da poboación en España e 36,5% na Galiza. Outras características da Galiza son a baixa densidade de pobación e a elevada dispersión. Así, ten 30.246 entidades singulares de poboación e 3.771 parroquias, que representan 49,0% e 76,8% do total de España, respectivamente. A alta dispersión é un dos aspectos que máis encarece a prestación dos servizos, o que non cambia coa fusión. Un dos principais motivos para as fusións é a potencial redución de custos e aumento de financiamento. Non se achegan evidencias deses beneficios, pois os escasos exemplos de fusión son moi recentes para valorar o seu impacto, especialmente, na dinámica económica, no emprego ou na poboación. Custos e recursos Un dos conceptos máis relevantes na urbanización é o de economías de aglomeración, que permite xerar economías de escala non só a nivel interno, senón externo (vinculadas á localización por compartir custos ou recursos). Nese sentido, distintas formas de cooperación permitirían acadar esas economías de escala, se ben o fracaso das áreas metropolitanas, áreas funcionais ou manconmunidades non permite ser optimistas. Por outra banda, non se contemplan os potenciais custos. As teorías do lugar central, que explican a tendencia a agrupar actividades no territorio, baséanse no aproveitamento das economías de escala, mais consideran os seus límites, como os custos de transporte, que tamén deben incluír o tempo. Unha poboación envellecida ou a difícil conexión nun mesmo municipio poden dificultar o acceso a servizos básicos, como amosa a exclusión financeira de moitos lugares. Trátase de prestar un servizo eficaz á poboación, o que implica minimizar o desprazamento para o maior número de cidadáns. Nesa liña, salienta a idea da cidade dos 15 minutos, que pretende dispoñer de todos os servizos necesarios na proximidade. Asemade, o contexto da pandemia manifesta a relevancia do eido local e a necesidade de tomar decisións diversas para distintas áreas. Óbvianse os custos de xestión dunha maior diversidade e complexidade, igual que os efectos sobre a representación democrática ou o desequilibrio territorial. O debate sobre a organización municipal oculta algúns aspectos relevantes sobre a indefinición das competencias e especialmente sobre o financiamento local, como insuficiencia dos recursos, escasa autonomía financeira, baixa capacidade recadatoria, alta dependencia das transferencias, especialmente nos municipios máis pequenos, e baixa equidade. Tamén salienta a ausencia de corresponsabilidade nos ingresos, o que afecta á rendición de contas.