As grandes transformacións demográficas en Galiza

Cando se quere analizar a dinámica socioeconómica dun país, xeralmente o primeiro indicador a observar é a evolución da súa poboación. Dificilmente poderemos coñecer o que acontece no mercado de traballo, na produción ou na produtividade sen atender primeiro ao elemento base: a cantidade de persoas existentes nesa economía. A dinámica demográfica galega de longo prazo conta cunhas características concretas, que é preciso analizar. En primeiro lugar, porque o crecemento da poboación é moi limitado, ou mesmo inexistente, no longo prazo. Así, Galiza conta cunhas cifras de poboación similares dende 1950: unhas 2,7 millóns de persoas. En paralelo, dende 1970 o Estado Español aumentou dende os 34 aos 48 millóns. Como consecuencia desta situación, o peso da poboación galega sobre a do Estado redúcese, pasando de representar practicamente o 8% en 1970 a tan só o 5,6% na actualidade. En segundo lugar, porque a poboación tamén se moveu xeograficamente polo territorio galego, polo que o estancamento da poboación non se produce de xeito homoxéneo. Así, dende 1970 as dúas provincias occidentais, A Coruña e Pontevedra, rexistran un importante crecemento da poboación, sumando case 260.000 persoas novas, mentres as dúas provincias orientais perden máis de 235.000 habitantes. Esta situación determina que na actualidade as provincias de Lugo e Ourense xa só representan o 23,29% da poboación galega. En paralelo, tamén se consolida un importante transvase da poboación do rural ao urbano: tan só nas últimas dúas décadas, a poboación que habita concellos de menos de 20.000 habitantes caeu en máis dun 13%, mentres a que se sitúa en concellos de 20.000 ou máis medrou máis do 15%. É interesante esta dinámica porque a maioría do crecemento prodúcese naqueles concellos de 20.000 a 50.000 habitantes, concellos grandes pero non os de maior tamaño. É dicir, o rural de menor poboación é quen máis perde, pero quen máis gaña non son as grandes cidades, senón as súas áreas metropolitanas e algunha cabeceira de comarca. En terceiro lugar, o avellentamento da poboación é elevado. Así, a idade media en Galiza é de 48 anos, pero con importantes diferenzas entre provincias: mentres as provincias orientais superan os 50 anos, a provincia de Pontevedra sitúase por debaixo dos 47. Outro elemento relevante é a cantidade de poboación moza, e os menores de 20 anos representan tan só o 15,5% da poboación galega, novamente con importantes diferenzas entre provincias, con Ourense á cola (13,34%) e Pontevedra á cabeza (16,58%). En cuarto lugar, en boa medida derivado dese avellentamento, a taxa de mortalidade supera amplamente a taxa de natalidade, o que significa que por cada nacemento en Galiza prodúcense máis de dúas defuncións. O saldo vexetativo galego (é dicir, a relación entre nacementos e mortes) é cada vez máis negativo: no ano 2023 houbo 18.000 defuncións máis que nacementos. A dinámica migratoria galega está mudando Estes datos semellan contraditorios cos da evolución da poboación: se as defuncións son moi superiores aos nacementos, como é posible que a poboación non caia e se manteña estancada? Polo efecto das migracións, que nos últimos anos están vivindo unha importante transformación. En particular, a crise da Covid-19 supuxo un punto de inflexión na dinámica migratoria en Galiza. Nas últimas décadas o saldo migratorio galego (o número de persoas que chegan menos as que marchan), foi case sempre positivo, se ben con importantes diferenzas por período. Así, no período pre-crise (2002–2008) Galiza tiña un saldo positivo de máis de 15.000 persoas ao ano, que se reduce de xeito moi considerable nos anos 2009–2016, cunha media de tan só 2.500 persoas no saldo migratorio. A partir do ano 2017 prodúcese unha recuperación que amosa cifras similares ás dos anos 2000, pero o interesante ocorre no ano 2022, cando Galiza ten o maior saldo migratorio positivo da serie histórica: máis de 27.000 persoas. É dicir, estase producindo unha transformación significativa na dinámica migratoria galega, o que tamén está transformando a dinámica demográfica do país. Esta situación terá importantes consecuencias que é preciso abordar: dende o papel que esta poboación está xogando no mercado de traballo (ocupando postos que a poboación local rexeita) e na sostibilidade do sistema (polo pago de impostos e cotizacións sociais) até os mecanismos de integración social que deberán ser aplicados para evitar tensións pola crecente recepción de migrantes.