La Galice

Poucos libros como La Galice de Abel Bouhier deberían ocupar unha posición de honra nos andeis da ciencia galega se o obxectivo fose acumular evidencias de por onde enfiar unha liña de desenvolvemento para o mundo rural que puidésemos nomear como sustentable. Hai case 50 anos que foi publicado despois de máis de 15 de estudo de todas as fontes dispoñíbeis, incluído o diálogo con centos de labregos e labregas e a visita a ducias e ducias de aldeas. Obviamente, naqueles tempos non se falaba sustentabilidade. E tamén é bastante patente que até o de agora a nosa lectura da súa obra foi sobre todo para gabar o pasado, a historia do sistema agrario galego, as súas diversas formas e resultados. Propoño unha ollada diferente, aquela que partindo da necesidade de salvagardar a vida no medio rural preveña de que "toda intervención insólita arrisca virar cara a catástrofe e non debería concibirse ningunha reforma sen un coñecemento completo e perfecto do complexo agrario fundamental". Estas foron as últimas palabras que deixou escritas o xeógrafo francés. Comunidade de pares Desgraciadamente, temos evidencias dabondo de accións innovadoras que viraron cara a catástrofes sociais, ambientais e sociais. A industrialización forestal e a modernización agraria trouxeron incendios forestais, exceso de nitratos nas capas freáticas, perda de vida das aldeas, deterioración da dieta alimentaria... O que ocorre no mundo rural galego non é moi diferente ao que está a suceder nas terras suramericanas ou na África subsahariana, estruturalmente falando. Por moito que teimen en presentar os macroproxectos enerxéticos, minerais ou forestais como a solución para atallar os problemas deses territorios, o certo é que manter a calidade de vida no Val do Amazonas, no Val do Rift ou no Val do Ulla require procesos de cocreación nos que unha comunidade estendida de pares (labregas, científicos, movementos sociais, institucións, cidadás...) definan as opcións máis acaídas para cada territorio. Como dicía Bouhier, "unha política de anovamento agrícola non se improvisa [...] e convén non tomar por mutacións favorábeis o que, as máis das veces só é [...] un retroceso xeneralizado do sistema agrícola tradicional en todo o que poida ter de bo e de defendible". Manter a calidade de vida no Val do Ulla require de procesos de cocreación entre unha comunidade estendida de pares E ese sistema agrario tradicional ten trazos de enorme interese á luz deste tempo que vivimos: producir case sen contaminación e con enerxías renovábeis; conservar a biodiversidade, adaptándose aos recursos localmente dispoñíbeis; cultivar e consumir de forma estacional; usar intensivamente o traballo dispoñíbel para maximizar o rendemento da escasa terra de cultivo; gobernar colectivamente aspectos complexos e fundamentais para a reprodución social. Nos Pendellos de Agolada Todo isto é presente nas nosas aldeas se observamos en derredor, como aconteceu neste sábado pasado nos Pendellos de Agolada. Organizado pola Plataforma Ulloa Viva, a miña ollada horizontal, proposta por Yolanda Castaño no seu libro Economía e Poesía, descubriu nos ferrados de vida o rastro dun paso firme (cos labregos Daiquí e cos Labrecos de Dordaño), un compromiso no avance (coas Ribeiregas de Negueira e Milhulloa do Coto), un equilibrio entre alcance (das mariñeiras de Daveiga e dos bacelos de Biobra), resultado (cos ovos de Antas e co rexo alaricano) e vocación (brionesa de Daqui Darredor e baroñesa da súa comunidade de montes), e tantas outras pegadas, garantía de termos á nosa disposición os vimbios para construír pasado nun futuro que xa é presente. O valor do mundo rural mídese máis alá do diñeiro e do capital. As comunidades rurais non son autómatas que se poidan intercambiar por artefactos tecnolóxicos máis ou menos complexos. Todos os presentes nos pendellos de Agolada, e en todos os espazos comúns e regulares que se adoitan autoorganizar para defender as formas de vida do rural galego, non queren volver ao pasado pero non están dispostos a renunciar gratuitamente á súa forma de vida para que uns poucos enchan o seu saco de máis pasta, de inxentes beneficios. As mestrías da vida faladas por Ángel, María José, Álvaro e José, as sabias verbas de Xavier Castro, a forza transformadora de Eva Quiroga e as leccións escritas polo Abel Bouhier deixan o camiño aberto para que La Galice sexa unha terra sustentable que produce alimentos sans á beira de ríos ceibes que deitan agarimosas historias nos mares que nos fan parte dun único espazo común onde se disipan as desigualdades. Altri non.