Outra volta co erro e o fracaso en economía

Crin entender, nas propostas de Gorbachov, hai xa trinta anos, que a Federación Rusa, ao desmontar a Unión Soviética, propoñía construír un sistema de relacións internacional mundializado que fose respectuoso cos intereses, coas arelas e co desabrochar de todos os pobos: toda a humanidade en converxencia nunhas institucións capaces de cooperar, abordar con concordia a resolución de conflitos e dar solucións, gañar-gañar aos xogos internacionais. Foi un intre de esperanza e de ledicia para... todos? Deixaríase o coidado da arqueoloxía, o estudo dos diplómatas de antes, que orbitaban sobre o principio do dominio da nación máis poderosa, coa súa contraparte de dobregar as nacións máis fráxiles, recorrendo ás máis eficaces coaccións e interferíndose calamitosamente nas súas dinámicas evolutivas internas. Porén, os Estados Unidos interpretaron doutra maneira a oportunidade. Diríanse: cunha Rusia fráxil e inerme, esta é a nosa ocasión de acadar o dominio absoluto do planeta. Falando disto dime o meu amigo: "Claro! Os Estados Unidos defenden os seus intereses". Respondo eu: "Os seus intereses? Terán interpretado ben os seus intereses? Olla que igual cometeron un tremendo erro na identificación dos seus intereses que os vai levar, a eles e a todos, ao peor dos fracasos estratéxicos que teña coñecido a humanidade!". Cliodimámica Así o vexo: se nos anos 90 os Estados Unidos, daquela cun gran poder e prestixio, responderan á retesía de construír un mundo apracible e harmonioso, no canto de pretender acadar o dominio total ou integral, posiblemente agora non estariamos na poliguerra, policrise e policaos –como define o Informe Anual do IGADI 2024– e, en cambio, habíamos estar atarefados en resolver os múltiplos problemas que se nos presentan: como abordar o futuro dos desenvolvementos tecnolóxicos, como encarar o cambio climático, como facer fronte ás transformacións nas chamadas redes sociais que atordan a dinámica social... que tanto nos envelenan. O erro e o fracaso proveñen de interpretar os propios intereses como gañar eu tripándote a ti: eu gaño e ti perdes Precisamente estes últimos fenómenos –a polarización, a sedución polo extremismo, a ameaza de violentos rebentóns sociais– son estudados, dende os grupos de Cliodinámica–unha disciplina que pretende interpretar a historia no longo prazo sobre a base da ciencia da complexidade, grandes masas de datos e modelos matemáticos capaces de analizar a complexa rede de interaccións en que consisten as nosas sociedades para enxergar o longo prazo– como resultado necesario da dinámica especialmente da "sobreprodución de elites" en interrelación coa " pauperización do pobo". Por "sobreprodución de elites" entenden un "exceso de aspirantes á elite que compiten por un número reducido de postos nos niveles superiores da política e os negocios". Por pauperización do pobo, a deterioración das condición de vida da poboación, o que a torna moi sensible a calquera mensaxe agresivo. As contraelites virían sendo as elites demasiadas cando se poñen enfronte das elites ao mando. Pois ben: os ciclos, entre 100 e 200 anos, foron a pauta habitual na historia humana. Con frecuencia estes ciclos acaban no colapso. Con isto non digo que a hipótese da Cliodinámica me fascine. Véxoa non bastante robusta. Pero dende logo moi interesante e digna de tomala a serio. Frear o colapso Expona Turchin no seu interesante libro Final de partida. Elites, contraelites y el camino a la desintegración política, Debate, 1923. Toma o ciclo de Malthus como causa da pauperización do pobo. Non está claro en Turchin –si en Malthus– a relación disto co aumento da expansión das elites na "cúspide da pirámide". As pugnaces loitas na cúspide entre faccións dunhas elites demasiadas serían a causa dos colapsos sociais na historia, para Turchin. Pero, se foron frecuentes os colapsos –e Turchin e a súa escola anuncian un gran colapso interno nos Estados Unidos para 2050– tamén foron evitados. Entón, "por que centrarse só no colapso? Acaso non nos interesa saber como as sociedades o deron evitado para poder extraer leccións de posible relevancia para o momento presente?". Ao meu ver o erro e o fracaso proveñen de interpretar os propios intereses como gañar eu tripándote a ti (eu gaño e ti perdes). O acerto e o éxito estribará en sermos capaces de construír xogos gañar-gañar. Volvamos a Aristóteles: "A crematística quere gañar sempre e en todos os casos, fronte á xustiza, que se inclina ante o que considera superior". A vitoria de Prusia na guerra franco-prusiana de 1871 foi o erro e o fracaso. A creación da CEE foi o acerto e o éxito.