O reto do crecemento da produtividade

Diferentes informes emitidos polos servizos de estudos das principais institucións económicas nacionais e internacionais seguen poñendo o foco sobre un dos principais problemas da economía española, o escaso crecemento da produtividade. Incluso adoptando unha perspectiva de máis longo prazo, e incorporando o impacto que a automatización de tarefas e a intelixencia artificial pode ter sobre a capacidade da economía de incrementar a produción, as previsións máis optimistas non van máis alá dun 1% de crecemento anual. Aínda así, sería unha mellora moi substancial respecto ao crecemento medio rexistrado na economía española desde comezos de século. A produtividade creceu na media da UE un 0,6% no período 1999-2019 e tan só un 0,2% en España, moi lonxe de economías como Letonia (3,2%) ou Romanía (2,9%). En suma, estes datos indican a debilidade da economía española, que é capaz de xerar emprego con forza (os últimos datos indican récords históricos na afiliación, e unha forte caída da temporalidade) pero que non veñen acompañados de aumentos sostidos no PIB. A evidencia indica que a atonía na produtividade está asociada a diversos factores. En primeiro lugar o tamaño medio das empresas e as restricións existentes para a reasignación de factores de produción entre empresas e sectores. Como é ben sabido, o tamaño medio da empresa en España está por debaixo da media europea. Empresas máis pequenas non son capaces de explotar as economías de escala, polo que acostuman ser menos produtivas. Por ese mesmo motivo, o investimento en actividades de investigación e desenvolvemento a nivel empresarial soe presentar unha baixa intensidade, polo que a capacidade de xerar oportunidades de crecemento grazas a vantaxes competitivas a nivel intraindustrial queda limitado. Semella que as empresas (grandes ou pequenas) seguen a máxima unamuniana de "que inventen eles". Outro dos factores que incidiría sobre o baixo crecemento da produtividade sería a lentitude do sistema educativo para responder aos cambios nas demandas do sistema produtivo e da sociedade. Neste caso, se ben o ensino de formación profesional si parece ter unha maior flexibilidade na oferta, a educación superior presenta maiores inercias que dificultan a oferta de perfiles profesionais altamente cualificados nos ámbitos con maior demanda por parte do sector privado. Hoxe en día, os perfiles vinculados ás titulacións máis técnicas (as denominadas disciplinas STEM) son altamente demandados no merado laboral, pero semella que a universidade non é capaz de ofrecer unha formación o suficientemente atractiva para que estas titulacións sexan demandadas polos mozos e mozas que acceden á educación superior. Transición industrial Dadas as dificultades para poder reformar todos estes aspectos (xa que requirirían dun amplo consenso político que, hoxe en día, parece moi lonxano), cabe preguntarse se os empregos de baixa produtividade caracterizarán o mercado laboral nos próximos anos. Todo parece indicar que así será. A economía española leva demorando a transición cara a un modelo industrial de alta produtividade dende hai moito tempo (a crise financeira puido ser o detonante, pero a inestabilidade política impediu o necesario acordo para levalo adiante). O papel do turismo, da construción ou mesmo das actividades de coidado de persoas (nun contexto de forte envellecemento) non semella que vaia decaer nun futuro próximo, polo que estas actividades de baixa produtividade seguirán marcando a dinámica do emprego. En definitiva, hoxe máis que nunca é necesario un debate sosegado e informado sobre o modelo industrial que debe adoptar a economía española, xa que as implicacións sobre a evolución do emprego, dos salarios, das finanzas públicas, da sustentabilidade do sistema de pensións, etc, son enormes. Todas estas variables descansan sobre a evolución da produtividade, polo que non podemos seguir adiando a tan ansiada transición industrial.