Charo Lopes. Pór a muller no foco

Hoxe estreará vostede os recitais poéticos da 33 edición do Festival da Poesía no Condado que este ano xira arredor do xenocidio de Palestina. Emocióname moito participar. Xa vai ser o meu terceiro convite e sempre me sinto moi ben acollida, admiro moito o traballo que fan as compañeiras porque non é só o día do festival, están dinamizando culturalmente esa comarca todo o ano. Esta edición co asunto de Palestina é especialmente conmovedora, e tamén desafiante porque escribir un poema co que está pasando case dá reparo moral. Preparei un traballo específico pero calquera cousa pode parecer frívola, pode parecer pouco tendo en conta a dimensión do xenocidio, que supera o limiar do espanto. Este xa é o meu segundo texto sobre o tema, tamén participei no volume de Galiza por Palestina, e estou moi contenta de que o campo literario galego fale do que hai que falar, aínda que está claro que ten que ser un tema transversal. Temos que cumprir na área cultural pero tamén na política, na social... Hai que facer moitas máis cousas por Palestina, ademais desta. Este compromiso seu con Palestina vai moi en liña coa súa traxectoria. Ten manifestado a importancia que lle dá a traballar de acordo cos ideais, manter o equilibrio económico sen renunciar aos valores. Non sei se está sendo doado... Pois estaba pensando que iso vos pasa tamén no xornalismo, verdade? Podes facer un xornalismo co que te sintas máis ou menos aliñada e polo tanto eticamente limpa, pero logo todas vivimos no mesmo sistema económico e ao final sempre hai contradicións, precariedades que moitas veces chegan precisamente cando traballas en espazos afíns, non? Xa, hai quen pensa que quen milita ou goza co que fai, non come... Si, e ás veces traballar para as amigas é máis difícil (ri) que traballar para a grande industria onde ves máis clara a distancia co patrón, onde os roles son máis evidentes. Ás autónomas ás veces resúltanos difícil mesmo orzamentar o noso traballo, sobre todo cando é creativo porque a xente entende que como che gusta pois xa non hai que pagalo... En todo caso sei que teño unha situación de privilexio pois non tiven a obriga de emigrar nin de estar nun medio que, por exemplo, non te deixe empregar o teu idioma ou publique composicións que che dea vergoña asinar. Hai compañeiras que están soportando situacións infames. Para min é importante manter a identidade de clase aínda que sexa exercendo soa, como autónoma, e, na maioría dos casos, con boas aliadas como son as cooperativas e asociacións coas que traballo. Que saben darlle ese valor ao que fai... É que iso é moi importante, que a xente saiba o valor das cousas, porque se non hai unha autoprecarización. E isto dígocho así moi convencida pero logo na práctica teño unhas dificultades horrorosas. Pero aínda que me custe a vida estou intentando endereitarme. E non se trata de fantasías de especulacións artísticas que cobran por unha obra unha millonada, eh? Esas burbullas teñen máis que ver coa posición da artista, co nome, que coa propia obra e, nese sentido, creo que o campo cultural galego non ten marxe para grandes desfases. Do que falo é de manter condicións laborais decentes, de marcar estándares tamén para outras compañeiras. Certo, ás veces pensamos que é solidario colaborar de balde, mais se acaba prexudicando a quen quere vivir do traballo cultural ou artístico... Claro, e non é o mesmo que unha compañeira de militancia che pida que lle cedas unha foto a que a queira usar de balde unha administración para unha campaña na que ao mellor inviste miles de euros. E aquí hai outro melón porque eu penso que o investimento das administracións en cultura ten que servir para xerar público. Hai que entender a cultura como un dereito para que a xente teña un hábito de lectura, ou acceso a música de proximidade, de calidade, con diferentes formatos en galego... Pero o risco está en pagar algo que non lle interese a case ninguén. A min isto pertúrbame ás veces. Mais non sempre ter un público maioritario é sinónimo de ofrecer un produto de calidade, non? Non, pero ao final temos un campo moi restrinxido. Por exemplo, no ámbito poético, quen le poesía neste país? Pois case a mesma xente que a escribe. Eu ás veces penso en se haberá algo de síndrome da impostora ou temos que asumir que igual, chicas, isto non é tan guai... Quero dicir, ás veces escoito queixas de alguén porque non pode vivir de facer poemas e penso que igual o seu traballo non é tan espectacular como para prescindir de facer cousas que outras fan sen que se lle caian os aneis: como compatibilizar a poesía con opositar para profes, ou traballar nun súper... non sei. Eu ás veces fágome unhas curas de humildade que creo que tamén fan falta. En todo caso, vostede si logrou unir traballo e militancia, por exemplo, mediante o seu papel como directora no Portal da Lingua ou como editora en Através. Si, unha parte importante do meu traballo é en Agal (Associaçom Galega da Língua). Como reintegracionista e persoa interesada na lingua e na cultura é unha sorte ter esa posibilidade. Pero ao que me refiro é que hai que ser consciente de que todas as persoas teñen vocacións creativas, sexan para facer textos ou para facer repostaría, e non todo o mundo pode ser subvencionado ou premiado. Sei que é moi complexo, pero eu ás veces fágome estas preguntas que non sei se lle interesan a ninguén máis (ri). Non parece un mal debate falar sobre o enfoque que se lle debe dar ás políticas culturais. Eu creo que non deben ir tanto enfocadas a subvencionar artistas como a subvencionar prácticas. Igual subvencionar grupos de teatro amador nas parroquias pode resultar máis útil que darlle a unha dramaturga miles de euros por ser unha artista. Desacredito na idea do xenio creador. Desacredito na idea do don, nin para facer fotos nin para facer textos nin para nada. Evidentemente as intelixencias son múltiples e hai xente con mellores condicións para o deporte e outra para o ámbito literario, pero iso non debe levar a que lles paguemos millonadas. Mellor investir en bibliotecas. Hai que apostar máis polo social que polo individual e deixarse de discursos choromiqueiros nos ámbitos creativos. Eu aí non me vitimizo nada e creo que non debemos facelo. As que facemos traballo creativo somos clase obreira, non nos flipemos. Fai vostede un traballo moi importante de rede, para visibilizar mulleres doutros ámbitos culturais con proxectos como "Umaqualquer" ou "Y se armó la gorda". Ter claro que tecer redes nos enriquece a todas é chave. Incluso fala doutros modelos económicos posíbeis, de non situarme en concorrencia con outras creadoras que fagan algo similar ao meu senón aliarme con elas, porque iso sempre nos multiplicou. Hai unha lóxica da cooperación na que me teño visto moi nutrida en moitos sentidos, sobre todo con quen ten unha perspectiva de traballo feminista e anticapitalista e está creando riqueza, postos de traballo a través da cooperación. Ser autónoma é moi solitario pero sempre podes facer proxectos con aliadas. Por exemplo, con Arabías fixen EspadELA, unha exposición que implicou mulleres do rural coruñés; con Rexenerando estou agora a traballar coa Universidade de Vigo en novas masculinidades, que é algo moi transformador a nivel social, ou participei con 7H Cooperativa Cultural nun xornal que sacou o Concello de Compostela recollendo as distintas vontades dos feminismos na comarca con motivo do 8 de marzo. É verdade que todos son proxectos financiados con cartos públicos pero entendo que son un dereito social e unha necesidade para o ben común. Apoiar valores como o feminismo con cartos públicos tampouco é nada reprochábel, non? Tal como están as cousas hai ideas que deben vindicarse con forza. Si, si. Para min hai como dous eixos: por un lado está claro que iso ten que ser desenvolvido desde o público e por outro tamén ten que haber proxectos que sexan capaces de autofinanciarse, ten que haber xente que queira ter acceso a determinados servizos. Por exemplo, antes falabas dos retratos individuais. Eu ofrézolles fotografías a mulleres concretas sen que haxa unha xustificación externa que xustifique saír nelas. Porque vexo que normalmente só se senten cómodas se teñen un motivo social para facelas, como casar ou ter unha crianza. Aí todo o mundo lexitima o protagonismo, pero hai moitos outros motivos para celebrarse. Non sei, acabar unha tese, cumprir 50 ou deixar un traballo que non che gusta... As mulleres acostumamos precisar unha escusa para vindicarnos? Lamentablemente, si. Aínda custa moito que as mulleres se permitan estar, falar, ocupar o seu sitio e ficar nesa postura de dignidade. Por iso estou tan contenta con esta proposta dos retratos individuais, aínda que non sexa a máis lucrativa, porque me parece que creas unha rede sorora con aliadas nese exercicio de desobediencia ao patriarcado que nos di: “Non sexas tan chulita”. Ou que di que con 50 xa non se cumpre ese estereotipo de beleza que, por moito feminismo que mames, acostuma seguir influíndo. Totalmente. Todas vivimos aquí e esas violencias atravésannos. Por iso algo diferencial que eu intento facer coas sesións é a exploración. Colocarnos nun proceso máis lento, cunha entrevista previa e intentando que sexa o máis autorretrato posible, que sexas ti quen coloque as condicións. Eu sempre pregunto para que é a foto, non é o mesmo que sexa para un xornal, para o Linkedin ou para ti mesma sen expectativas sequera de partillalas. É verdade que o modelo de beleza é moi estreito, cruel e esixente pero tamén hai moitos matices e ás veces é máis duro o noso ollo que o de fóra. Para min o desafío é atopar o brillo con diversidade de corpos, de idades... porque efectivamente parece que se tes máis de 25 anos e 53 quilos xa non hai cabida e o meu obxectivo é atopar a beleza pero ancheando o canon. O conflito co modelo de beleza patriarcal aparece sempre: nunhas por unha cousa e noutras por outra, pero hai que intentar escapar diso. E tampouco é o mesmo que te fagas un selfie ti co teléfono que sacar unha foto cunha profesional que ten unha iluminación chula e a posibilidade de facer moitas tomas. Acaba de participar nun traballo que ten como protagonista a Leandro Lamas. É porque é un señor guai ou foi casual que até aí practicamente todos os seus proxectos tiveran como protagonistas as mulleres? De casual, nada. Ás mulleres tiven que buscalas (ri) porque se pides, o primeiro que se presentan son homes. Esa é outra cousa interesante porque sempre din que as mulleres non participamos tanto pero sempre hai que ter un traballo de convite real. Se eu facilito que haxa mulleres que se queiran retratar comigo, as mulleres aparecen. No caso de Leandro foi unha proposta de Através. Dentro de AGAL, os eixos fundamentais de traballo, ademais das tarefas de formación, son o portal da Lingua e a editora, e foi Através quen me convidou a participar nese proxecto tanto coas fotos como en labores de edición. Foi unha oportunidade preciosa porque é verdade que aínda que Leandro é un home, é un tío bastante extraordinario. Nel tamén hai un equilibro entre o ético e o estético. É artista e un activista infrecuente cunha sensibilidade feminista que me facilitou moito as cousas. Pero tamén lle fixen fotos a outros homes, eh? O que é certo é que traballo distinto con eles que con elas. Coas mulleres é un proceso máis íntimo e, ás veces, até catártico. Sofren os homes menos a presión estética? Non creas. Tamén hai aí moitas vaidades e egos. Todas as persoas sufrimos moito esa presión estética pero eu non intimo tanto retratando os homes aínda que por suposto tamén intento que estean cómodos. Máis alá das fotos digamos de rexistro, por exemplo para un xornal, todas as persoas que se prestan a este tipo de autorretratos en proxectos como o de Uma acostuman estar moi dispostas a revisarse. Aí tamén houbo homes, aínda que de xeito máis puntual, e tamén no seu caso axudou o autocoñecemento, entenderse a si mesmos. Non soporto a esta xente que di: “Eu son así e punto”. Pois home se es así e non mola, haberá que traballalo. Tamén ten cuestionado vostede que se asocie a procura da beleza coa frivolidade. É que temos que permitirnos a beleza. Paréceme un erro identificar a beleza con superficialidade ou frivolidade, ou tamén con xugos capitalistas. Se o ser humano hai centos de anos que facía colares con cunchas! Iso é precapitalista. Aí xa había unha vontade de ir na procura da beleza, iso vai inherente á nosa especie. Ás pegas gústanlles as cousas brillantes e a nós tamén, e creo que podemos permitirnos iso. Ás veces na esquerda e nos espazos máis militantes xúlganse cousas que non deben xulgarse. O ético non ten por que rifar co estético. E mesmo me parece interesante ás veces aceptar as nosas contradicións, non temos porque xustificalas sempre, todas vivimos con elas. Estar á marxe das expectativas alleas tamén é unha fortaleza. Quería preguntarlle tamén, nesa dobre faceta de editora e creadora, se non cre que as prácticas empresariais neste sector son en moitas ocasións asfixiantes para quen crea. Sobre todo no caso das firmas máis grandes, as condicións son bastante leoninas e quen leva o beneficio non é precisamente quen crea. Supoño que si pero penso que tamén ten que ver cos límites do público lector. Porque o capital simbólico que che pode dar publicar un libro é importante mais, cal é a tiraxe? Na Galiza, fóra dos libros que se poden incluír no circuíto educativo, as cifras son as que son. Efectivamente a porcentaxe que vai para as autoras é pequena, pero hai que pensar que dentro dun libro hai moita xente traballando, non só as autoras. As traballadoras da imprenta son tan traballadoras coma elas, hai un servizo de distribución que tamén ten traballadoras... Certo, pero as horas de esforzo que lle vai dedicar a un libro unha traballadora dunha distribuidora non van ser as mesmas que lle dedique a autora. Paréceme interesante que se calculen as horas de traballo porque creo que é o baremo máis apegado á realidade. Á hora de valorar un produto hai moitas variables pero esa é fundamental, aínda que logo, claro, tamén ten que haber uns filtros de calidade, de rigor, á hora de publicar un traballo. Pero é certo que o dos royalties tamén é outro melón, e xa levamos uns cantos!(ri).