Rosa Aneiros: sachando historias devagar

—A noite das cebolas é, desde logo, un libro para ler sen présa. Eu creo que toda a miña literatura fuxe da lectura rápida, pero si, esta novela faino especialmente. Hai obras, e a min encántanme, nas que vas pasando as follas velozmente porque queres saber o final, pero neste caso non quería iso. Quería unha lectura pausada. Unha vez escoiteille a unha crítica literaria dicir que o que fai quen escribe é que nos decatemos do mundo en que vivimos, que estaba aí pero que coas présas non viamos. É iso o que busco: esa percepción, esa necesidade de parar, de ollar ao redor, pero non para contarlle a quen le, aquilo que non sabe, senón para que se recoñeza en algo do que escribes. Normalmente non abres fiestras descoñecidas, senón mundos que estaban dentro desas persoas e que nunca se pararon a pensar niso. É máis un labor de facerche mirar cousas que non estabas mirando que de descubrir nada. —Ten esta obra, como as cebolas de Bastián, o devezo de deixar algo que a perpetúe no tempo? Ten a vontade de deixar un pouso para que cadaquén obteña a súa mensaxe nel. Que haxa algunha imaxe, algún personaxe, que che conte algo e deixe ese pouso en ti, para ben ou para mal. Igual che abre algunhas feridas que crías fechadas pero ten que haber algo que te conmova, que te deixe diferente a antes de ler o libro. E con iso non digo que te transforme, pero eu como lectora busco en todos que me acheguen algo que non sabía antes, tanto do mundo como de min mesma. Para min o peor que me pode ocorrer é pasar por unha lectura, un disco ou unha película e que me deixe indiferente, que simplemente me entreteña. Necesito que quede un pouso do que sexa, bo ou malo, porque do bo se aprende e do malo tamén. —De feito, nela vindica a importancia de enfrontarnos á nosa propia historia. É que as feridas, moitas veces, por moito que as tapes, se non curan acaban saíndo outra vez. Había episodios da infancia da protagonista, de Abril, que ela non lembraba pero que deixaran aí unha ferida que proía e non lle permitía ser feliz. Que hai persoas que logran esquecer e vivir felices? Pois parabéns, pero hai moitas outras que non, que simplemente fechan portas por medo ao que ese pasado lles poida contar. —Apunta no libro a que non todo sucede como o lembramos. Fala moito da memoria como algo traizoeiro, si. Ás veces inventamos o que nos sucedeu, pensamos que recordamos as cousas dunha maneira pero non todo pasou como cremos. Comentas algo con alguén que estivo no mesmo sitio ca ti e viu o mesmo, e igual esa persoa lembra unha cousa e ti outra. Implica que mentimos? Non, pero a nosa cabeza ás veces retén detalles que a outras persoas lles pasan desapercibidos, porque non lles importan ou porque nese intre estaban mirando cara a outro lado. Por iso, hai unha reflexión sobre que é lembrar e que lembramos realmente. Como lle pasa a Abril coa súa nai. Ela lembraba o que sucedera dun xeito e, de súpeto, por un dato que atopa, dáse conta de que o que estivera recordando durante toda a súa vida non fora así, aínda que pasara diante dos seus ollos. Pero non porque ela se mentise a si mesma, senón porque a súa cabeza explicouno así naquel momento, coas súas ferramentas de nena. Tamén é certo que ver o pasado á luz do que sabemos hoxe é moi complexo. —Un dos temas espiñentos que toca esta novela é precisamente o das relacións familiares, ou máis concretamente materno-filiais. Si, porque vai moi vinculado á infancia e eu creo que a infancia é un dos grandes momentos da vida, onde te configuras como persoa, onde medras, onde tes as primeiras experiencias que van facer que vexas o mundo como o ves despois, na idade adulta. Logo medras e vas modelando a túa personalidade, pero esa primeira vez marca moito. —É unha relación que mesmo segue afectando na idade adulta. Si, si, porque un pouco é a explicación, o como se nos contou o mundo ás persoas que temos boa vinculación coas nosas nais, que hai xente que non a ten. Non é unha cuestión de ADN, é unha cuestión de quen exerceu contigo de nai, que nalgúns casos son avoas, ou pais. Ese vínculo afectivo das persoas que nos coidaron segue moi vivo, é moi forte e necesitas explicar o mundo a partir de aí. —Outro tema complicado que aborda é a morte. Non só como afronta a protagonista a súa senón tamén como afronta a súa amiga Isabel a inminente despedida de alguén que quere. Isabel é como o contrapunto de Abril: mordaz, retranqueira, fai o que creo que todos fariamos se estamos ante alguén que está morrendo, intentar sorrir, dicir "Non pasa nada", aínda que por dentro esteas devastada, para que esa persoa que marcha non marche sufrindo pola angustia que deixa en ti. Non é que ela a non lle importe, pero é a súa maneira de defendela da súa propia morte, quitándolle ferro, como fai tamén o personaxe de Lisco: usar a retranca, o humor negro, para rir das vicisitudes da vida e enfrontalas doutra maneira, que é unha gran maneira de enfrontarse aos problemas, non esquivándoos pero burlándote un pouco de ti mesma. E iso acaba contaxiando a Abril, que é quen de rirse do seu propio corpo, de amigarse un pouco coa morte, de aceptala, xa que está aí e imos ter que ir todos da man con ela. —Hai unha frase marabillosa na novela que di que unha é capaz de aturar a ausencia dos mortos, pero a dos vivos é máis difícil de aturar. Si, porque para ela foi moi difícil aturar a distancia con Bastián, o seu tío. Os seus pais estaban mortos e no caso do seu fillo, ela busca a distancia, convencida de que toda a xente que está ao seu redor acaba sendo vítima dela, dos seus malos pasos. Por iso arrédao e déixao coa persoa que pensa que mellor o pode coidar, Isabel. Pero a distancia con Bastián é diferente. Sofre moito por non volver a ese lugar, porque hai moitos episodios do seu pasado que non fechou e aceptar que Bastián está aí é máis doloroso. —Outra frase fermosísima do libro di que as cebolas son de natureza transparente e quizais por iso fannos chorar. É vostede de abrirse en canal cando escribe ou hai unha parte que garda para non delatar o seu sentir no devir dos personaxes? Sempre hai algo de nós pero eu escribo para vivir outras vidas. As novelas non son a miña vida, é ficción, e ten que responder á veracidade dos seus personaxes. Se un pensamento meu é acaído non o gardo, pero non se trata de escribir o que a ti che gustaría poñer, senón o que ten cabida na historia. Todo ten que estar ao servizo da historia que contas. —Pensa que na vida, como no libro lle pasa a Abril con Lisco, ás veces é máis doado falar con xente que apenas coñeces que coas persoas máis próximas? Si. Inicialmente cando pensei a novela non estaba previsto o personaxe de Lisco... —Que me di! Se é fantástico! Non, non estaba previsto... Pero no momento en que ela chega á vila necesitaba a alguén que a trasladase ao faro, apareceu Lisco e nese momento dixen: carai, ten que quedar porque preciso alguén que a teña atada á realidade. Porque á fin, o raposo, as plantas, a luz, seguen atadas ao seu pensamento e precisaba alguén que dera o contrapunto da realidade, do humor negro. Logo foi un dos meus favoritos, paseino moi ben escribíndoo. É un personaxe moi sufrido, todos coñecemos algún Lisco na nosa vida, un bravucón que vai botando por fóra pero, no fondo, é un cacho de pan, moi preocupado polo resto, que coida moito e que sabe facelo sen estar permanentemente, só observando ou preguntando "Estás aí?". Sen el, esta novela sería completamente distinta. —O tema dos coidados é outra cuestión que se aborda na novela. Si, está moi presente. Non tanto o tema dos coidados de quen está permanentemente contigo, senón de alguén que mire por ti, que era algo moi importante nas aldeas e que agora estamos perdendo. Non é necesario que alguén vaia verte todos os días a preguntar que tal vai a reuma, trátase simplemente de que mire se colliches a bolsa do pan, se acendiches a luz cada día... Ese mirar por alguén é o que reivindica Lisco. —Ao dicir vostede que non tiña previsto a Lisco veume á cabeza Almudena Grandes, que contaba que antes de sentarse a escribir unha novela tiña perfectamente planeado o que pasaba en cada capítulo e non saía nin un milímetro de aí... Agustín Fernández Paz era exactamente así. Tiña un caderno no que desenvolvía o que pasaba en cada capítulo e a partir de aí tiraba para adiante. É o que se chama ser escritor de mapa ou de compás. Eu son unha mestura. Sei o inicio e sei o final sempre, e sei a maior parte das cousas que pasan, pero para min unha novela é como unha árbore. Sabes se vai ser figueira ou ciprés e a altura á que vai chegar, pero eu deixo fluír as pólas como vaian saíndo, por unha razón, porque se non aburriríame. Eu sempre lle dicía a Agustín: "Se xa sei todo, todo, todo, escribir é como vomitar". Todo o que está na túa cabeza valo pousando, e eu necesito ese campo de ver medrar a obra cando estou escribindo, que a imaxinación vaia xurdindo, porque os personaxes teñen necesidades narrativas que van aparecendo a medida que escribes. —É quen, logo, de irse sorprendendo coas súas propias historias? Si, eu teño un guión pero deixo que a obra medre. E ese momento en que estou escribindo e sorpréndome a min mesma -guau, este personaxe, que cabrón!- gózoo moito, así que non sería quen de ter o guión completamente fechado, aínda que si sei o que vai suceder máis ou menos, e onde vou chegar. Os finais si que non os cambio nunca. Hai xente que non sabe nin como vai acabar, pero eu si que teño que telo claro porque se non, perderíame. Pero o que pase polo camiño quero que tamén sexa sorpresa para min mesma. —A raíz dese "que cabrón!" ía preguntarlle se goza máis dos personaxes malos que dos que son boa xente, pero a verdade é que n'A noite das cebolas non hai personaxes malos. Porque eu creo que os personaxes non deben ser planos. Todos temos os nosos matices. Abril tamén ten o seu punto de crueldade, ou Bastián. Todos podemos trabucarnos, Abril recoñece nalgún momento que se trabuca pero a verdade é que os malos malísimos son aburridísimos. Gústame máis crear luces e sombras. —Onde nace A noite das cebolas? É quen de situarse nese primeiro intre no que di: "Vou falar disto"? Para min unha novela nunca é unha idea, son moitas. Tiña pensado escribir algo sobre a terra, sobre plantar, sobre seguir o rito natural e reconciliarte co planeta, pero tamén é certo que vin no MOMA de Nova York "A noite estrelada" e dixen, que alucine que persoas de todo o mundo esteamos aquí fascinadas cun cadro pequenísimo que pintou no século XIX alguén que cortou unha orella. Fascinábame o universal, esa emoción que compartimos todos os seres humanos, neste caso arredor dunha experiencia artística, pero tamén a través da terra, de reconciliarte coas cebolas, co planeta no que habitas xusto cando estás a piques de despedirte del. Ao final a historia é unha confluencia de todo isto, pero eu non empezo a escribir ata que non levo moitos anos cunha novela na cabeza. Hai xente que me pregunta, e non tomas notas moi rápido por se se che escapan? Pero eu xa aprendín que se algunha escapa é que non ten que ser contada. Ten que estar comigo moito tempo para convencerme de que realmente paga a pena. —Sorprendeume que sabe vostede moitísimo do cultivo das cebolas. (Ri) O meu pai diríache que non sei nada, pero eu tiña claro que quería contar o cultivo como o facemos na miña casa. Chegou un momento en que estiven a piques de caer na tentación de mirar manuais pero a medida que empecei a ver que en cada sitio se plantan dun xeito diferente dixen: vou ser respectuosa a como as plantamos na miña casa. De feito, rífame un pouco o meu pai cando lle digo, mira que as tendencias agora en horticultura falan de non arrancar as herbas malas...Ti limpa todo!! Así que decidín que iso era o bonito, como herdamos o coñecemento. Eu ese ano fixen todo o proceso cos meus pais e a verdade é que choveu moitísimo e xusto saíu unha colleita malísima. Dicía a miña nai, mira que como collan as ideas! Pero eu quixen ser fidedigna a ese lugar como homenaxe a eles e tamén á nena que fun e que se algo odiaba nesta vida era arrincar a herba ás cebolas os días de xullo pola mañá. Estrugábame, facía sol... e, mira, ao final funme reconciliando con elas contando unha novela, e agora reláxame moito ese contacto coa terra. —E é futboleira? Porque tamén se lle vén maneiras no narrar eses partidos de Lisco... O meu pai era o tesoureiro do C.F. Meirás e eu crieime no campo. Hai algo que mamas aí. Había que ir marcar co cal, limpar os baños... Ás veces esquecemos que en Rexional Preferente o importante non é o que está sucedendo no campo senón o que pasa fóra, as relacións que se establecen. Cando eu era nena saías para ir ao catecismo e pouco máis, e no fútbol socializaba, así que quixen reivindicar todas esas seareiras que ían ao partido de solteiros contra casados para botar unhas risas. —Compaxina narrativa para público adulto co xuvenil. Cambian os temas, a linguaxe...? A linguaxe non a cambio, a pesar de que ás veces me traia críticas. Dinme que o vocabulario é complicado, pero os dicionarios están para algo. É que, ao final, estamos baixando tanto o nivel léxico que con trescentas palabras se constrúen novelas. Nós liamos O Quixote e non pasaba nada. É certo que te trabas, pero é importante aprender a buscar palabras e que te enriquezan, non simplificalo todo tanto, que xa está simplificado de máis o que consumen nas redes sociais. A diferenza está máis na idea. Se falo de dinosauros ou neandertais, se é un libro de aventuras, xa teño claro que non vai ser para público adulto. Iso si, son moito máis divertida desde que escribo para público infantil. Para adulto púñame moi solemne e a partir de escribir infantil deixei saír en toda a escrita a miña vertente divertida. —Como autora multipremiada, que opina do debate sobre a unión calidade-premio? Considera que un premio é garante da excelencia dunha obra ou non sempre é así? Non é garante pero tampouco deixa de selo. Hai que pensar que o xurado valora as obras que ten e, ás veces, escolle outra porque tiveches a mala sorte de que ese ano se presentou unha moi boa ou polas propias afinidades de quen o compón, pero iso non significa que a túa fose mala. E ao contrario, gañar non significa sempre ser a mellor, só que a ese xurado lle gustaches máis.