Sheila Patricia: movendo os marcos

—Este verán presentou en Pontevedra O movemento, un adianto do seu vindeiro traballo. Que nos pode contar del? É unha proposta para mover o corpo. O nome é explícito, non garda segredos [ri]. —É certo que no espectáculo hai un importante esforzo de coreografía, que ademais lle coincidiu en pleno embarazo. Supoño que non foi doado. Foi a hostia. Estiven traballando moi, moi duro, previo ao parto e logo de dar a luz, ademais cun parto complicado que acabou en cesárea. Foi moito esforzo porque efectivamente é un espectáculo no que bailo moitísimo, e no que ademais me ocupei de moitas das coreografías coas bailarinas, da dirección artística e ata da produción, que é algo do que quero liberarme a partir de agora para dedicarme só a cantar, bailar e dirixir. —E a compoñer, non? Si, de feito O Movemento é unha composición miña, non é tradicional. O retrouso está inspirado nas coplas tradicionais pero non o é. Compúxena un día que volvín moi enfadada dun obradoiro de baile e pandeireta porque no medio da clase puxéronnos por parellas, e eu ía coa miña, un home, e queríannos ás mulleres a un lado e a eles a outro, eles guiando e nós sendo guiadas... Iso non é para min, así que me puxen do lado dos homes e o profesor mandoume cambiar. Pregunteille o porqué e díxome que porque si; entón, unha compañeira explicou que o querían así as mulleres coas que fixeran a recollida das coplas e dos puntos... Home, e se queren que veña a Virxe a bailar, hai que agardar que veña tamén, ou como é? Collín tal cabreo que cheguei á casa e compuxen O Movemento. —Porque vostede cre que se pode manter a tradición mudando certos roles? É que esa é unha visión determinada do baile tradicional, unha recreación antiga de algo que foi pero xa non ten porque ser. Por suposto que creo que hai que mudar roles patriarcais, e precisamente neste traballo pretendo facer un convite para deconstruír esas cuestións de xénero... ou mantelas, se che vai ben, pero con liberdade. Creo que non pasa nada por mudar o que de negativo teñen os roles. De feito, o colectivo LGTBI ten moi clara esa deconstrución do baile tradicional. Por que as mulleres non? —Cre que nós estamos sendo menos atrevidas nese sentido que unha parella de dous homes que bailan xuntos, por exemplo? Si, creo que teñen moito máis clara a deconstrución de roles que nós. E con toda a razón. O que non entendo é porque non imos poder rompelos tamén as mulleres hetero... E non falo só de min, claro, falo de que teñamos todas máis liberdade para cuestionarnos non só iso, senón todo o que recae sobre nós e sobre o noso corpo, por exemplo á hora de xestar e ter fillos. Creo que no meu traballo detéctase que son claramente feminista, pero non sei se se detecta tamén na miña vida privada. A verdade é que a maternidade fixo que me estoupase a cabeza. —Parir, e ademais parir unha nena, fixo que se volvese aínda máis feminista? Se iso era posíbel... Aínda máis, si! Eu creo que un parto fai feminista a calquera. Faltan estudos sobre o noso corpo, sobre todo o que ten que ver con nós, e non falo só de xestar. Falo, por exemplo, da menopausa: aí pasan cousas gordas e estamos totalmente abandonadas. Paréceme terríbel. Así que a protesta ten que chegar a todas as esquinas, e eu co meu traballo quero reivindicar o espazo da muller, que é relegada xa non polos roles tradicionais de xénero senón ata na propia reivindicación, sabes? Os grandes festivais só programan mulleres coñecidas, como Fillas de Cassandra ou Tanxugueiras, mais ninguén aposta por outras; con elas entenden que quedou cuberta a 'cota' feminina e para adiante. As mulleres somos o cupo —Algunhas tradicións vinculadas a cuestións sexistas, como as raíñas das festas, foron sendo desmanteladas e porén é certo que no baile tradicional posturas como a súa provocan aínda, supoño que é consciente, moito rexeitamento. Pero dáste conta de que o rexeitamento chega cando somos as mulleres as que queremos romper a tradición? Incluso na vestimenta estamos na obriga de bailar con saia! Por iso eu neste traballo quixen fusionar ese cabreo que tiña polo taller coa idea de que a danza pode representar moi ben o cambio. O movemento libre é un lugar marabilloso para expresarse. Creo que a arte, aínda dentro do contexto tradicional, posibilita que non fique borrado o xeito en que ti queres manifestarte. E nesa tensión da que falas creo que é onde se mantén a tradición... Nese debate entre o que opino eu e o que opina unha persoa que leva construíndo pandeiretas toda a vida e ten as cousas moi claras, é onde a tradición se mantén viva. Onde sobrevive, onde se avalía... porque é un lugar vivo, que non nos vendan historias. —Ou sexa que O Movemento non pretende só poñer a bailar os corpos senón provocar un cambio máis fondo... Claro! Porque mesmo neste momento en que estamos nun auxe marabilloso do baile tradicional, no que a xente debe poder aferrarse a el para sentirse libre, en moitos casos séntese aínda condicionada polo medo a que lle cuestionen que non estea sendo tradicional dabondo. E o que pasa nos escenarios é un teatro, ao final a realidade é o que pasa nos terreiros... e o que pasa nos terreiros non é unha muller de saia bailando cun home de pantalón que é quen saca os pasos. —Certo. Nun concerto de 'tradi' hai moita muller de pantalón vaqueiro arrancando a bailar. Exacto, e iso é o bonito. Iso é o que temos en Galicia diferente ao resto do Estado, e temos que reivindicalo. Entón, por que nun obradoiro de baile teño que seguir certos patróns e non me poden ensinar doutra maneira? Dicirme: “Mira, antes facíase así, o home sacaba e vós seguiades. Agora practica sacando ti...”. A tradición está viva e reconstruída de facto; ao mellor non está narrado ou recoñecido aínda, pero iso xa está sucedendo. Por iso eu propoño ser parte do Movemento, dun movemento de liberación que o único que quere é ser parte da realidade que xa estamos vivindo. —Entendo que para vostede ese movemento global no que te sumas movéndote ti, no sentido máis amplo do termo, ten que ser claramente feminista. Totalmente. Quixen vestir así o espectáculo porque me chegou nun momento de gran movemento interno. A maternidade foi para mi algo moi natural, moi orgánico, pero tamén é certo que a nivel social experimentei unha serie de cousas que non me gustaron nada e que teñen que ver precisamente con iso dos roles. Con facerche sentir que toda a responsabilidade con respecto á nena recae exclusivamente sobre ti, de forma moi distinta ao teu compañeiro. Ti xa tes a carga da parte médica, porque obviamente é o teu corpo e es ti quen levas o bebé durante o embarazo, pero ademais hai unha carga social que se suma a esixencia de ter que dar a luz e estar xa inmediatamente divina. Pois non, chica, eu voume subir igual ao escenario con esta barriga que ata hai nada foi a casiña da miña filla. É o que hai... Non che gusta? Pois eu vouno facer igual [ri]. —É obvio, pero non todo o mundo é quen de abstraerse de tanta esixencia. É súper complexo, eh? É súper esixente compatibilizar o terreo laboral coa maternidade. Eu fágoo porque adoro o meu traballo. Non me queda outro remedio, eu teño que cantar. Estiven meses sen facelo e cando volvín aos ensaios do espectáculo, dous meses logo de parir, a miña nai díxome: “Agora xa te recoñezo de novo”. Porque me cambiara o carácter. Estaba avinagrada! [ri] Xa a arte é un lugar complexo para unha muller, pero nesta circunstancia máis. Ser nai e traballar é moi difícil e non só se te dedicas a isto, claro; é para calquera muller. —Fáleme do espectáculo. Como se traduciu esa idea de cambio revolucionario no escenario? Pois creo que é, sobre todo, un espectáculo divertido. Como falabamos hai moita coreografía e esa mestura entre o tradicional e creacións miñas. Cara a finais de ano sairá un tema baseado nunha muiñeira da Costa da Morte e máis tarde A xeitosa, que está baseada nese arquetipo de rapaza que vai pisando forte. Cada tema é como un pequeno universo pero co nexo común da danza e da inclusión dalgunha reivindicación. —Na música, esa mestura entre a tradición e os novos formatos, que tamén tivo o seu debate, parece que xa esta máis asumida que na danza, non? Hai propostas ben exitosas. Eu creo que o boom da fusión estase dando a nivel mundial. Estase facendo unha posta en común doque antes era máis característicode cada pobo. —A globalización chegou tamén á arte? Totalmente, aínda que as correntes de eventos artísticos que xorden paralelamente en varios pobos déronse xa moitas veces ao longo da historia. A globalización dálle rapidez á comunicación, pero isto deuse sempre, e a mestura leva sendo unha realidade moitos anos, antes deste boom. Aí está Baiuca, por exemplo. Agora temos unhas tecnoloxías que nos permiten explorar. Pero tamén che digo que eu quero pechar isto aquí, con este disco. Os grandes festivais só programan mulleres coñecidas, como Fillas de Cassandra ou Tanxugueiras, mais ninguén aposta por outras; con elas entenden que quedou cuberta a 'cota' feminina e para adiante. As mulleres somos o cupo —Apetécelle volver ao acústico? Si, si, quero volver á miña guitarra e voz. Igual ten que ver coa idade e co momento vital, pero creo que me vai apetecer máis, logo deste espectáculo, subir ao escenario para cantar tranquila e xa se iso bailar abaixo. Non o sei, nunca se sabe porque o universo creativo vai para miles de lugares, pero eu creo que con este tipo de espectáculos remato en 2025. —Unha idade que vostede non quere facer pública. Non digo a idade polo mesmo, por unha decisión política, de resistencia, porque as mulleres somos xulgadas dun modo ou outro dependendo do ano en que naceramos. E non teño ningún problema coa miña, eh? Estou moi feliz, pero non quero que dentro de dez anos non me programen, por exemplo, para un festival porque consideren que non estou nunha idade válida. Que igual para moitos non o estou xa agora! Así que mellor non dou pistas. —O acústico dálle máis posibilidades a esas raíces que sempre vindica? A canción suramericana, o folclore portugués... A min Latinoamérica deume a comprensión da nosa cultura. Por un lado, polos emigrantes que tiñan unha visión menos estragada polo franquismo. A ditadura construíu cos seus coros e danzas unha cousa totalmente deturpada que aquí hai xente que aínda mantén hoxe, mentres que na emigración había como menos teito... E non só en que chegara de aquí, tamén os de alá co seu propio folclore tiñan unha visión moito máis fresca. Latinoamérica é brillante... con 13 anos fun a Cuba cos meus pais e vin abraiada. Para min Cuba foi un estoupar e cando vin de volta dixen, "aquí hai que facer algo". Pero, claro, chegas aquí e dáste contra unha parede. —Por que? Porque facer un espectáculo grande sen apoio é complicado e aquí os grupos de danzas están sobrevivindo, non teñen financiamento e mantéñense grazas as asociacións... benditas elas! Que campioas! Aínda que os gobernos teñen a obriga constitucional de fomentar a cultura, parece que nos estean a dar unha esmola... Cando eu poño en marcha un espectáculo estou sacando adiante un proxecto individual pero tamén estou facendo cultura de país. Ten unha vertente colectiva, que se non se colectiviza máis é pola falta de apoio, está claro. —Vostede chegou a ser seleccionada para Womex, unha mostra internacional que creo que non escollera ningunha proposta galega desde que foi Mercedes Peón. Supuxo un apoio importante para lograr contratos? O Womex foi unha pasada e si, saíronme moitas cousas pero ao final, se son sincera, foi frustrante porque o maior beneficio levárono, coma sempre, eses tipos que nos representan ás mulleres e que acaban usándonos para o seu lucro e non para dar viabilidade ás nosas carreiras. Os grandes devoradores da industria, dos contratos, dos festis, que son sempre os mesmos: catro tipos que o comen todo. —Supoño que iso ten moito que ver co feito de que asumise vostede a presidencia de Músicas ao vivo. Como definiría a situación do sector na actualidade? Claro que ten que ver. Aí intento poñer o meu gran nun sector que está nunha situación moi difícil, e conseguir por exemplo que os premios redunden en contratos malia a endogamia. Porque o problema é que os cartos da Xunta están metidos case exclusivamente nos grandes festivais, e noutras programacións públicas de distinta cor política tamén hai moi pouca representación do panorama galego... Cantas mulleres actuaron no Castro de Vigo? Tres: Aitana, Luz Casal... e xa se te pos a mirar xente que cante en galego, nin che conto. —Pero hai festivais que programan música galega, non? Programan cousas coñecidas: Tanxugueiras, Fillas de Cassandra... que por suposto son fantásticas, pero ninguén aposta por nomes menos coñecidos. Ademais entenden que con elas xa cubriron a cota feminina e para adiante, a partir de aí xa non entra ningunha. Somos o cupo. Recoñezo que nós tamén temos que facernos responsábeis de que a cultura funcione, pero logo hai unha responsabilidade política que se está incumprindo e non se pode obviar. O panorama é bastante desolador. É difícil implantar proxectos novos, e ides ver proxectos potentísimos que van desaparecer. Sei de xente moi importante da nosa cultura que vai abandonar nos próximos anos. Sométennos a un nivel de precariedade que non é asumíbel. —Tampouco é asumíbel socialmente prescindir de discursos tan claros coma este, pero hai xente que non se atreve a secundalos por medo a desaparecer das programacións, ou mesmo polas consecuencias que poidan ter na súa imaxe pública. Eu sempre tiven o mesmo discurso. Pode que antes fose máis elegante, explícita pero non incendiaria, pero agora que son nai estou disposta a prender lume. Xana [a súa filla] non pode estar abocada a vivir isto. Creo que todo o mundo pode facer algo para mudalo, pero eu que teño un altofalante enorme estou na obriga de facelo. —Escoiteille dicir algunha vez que chegou a estar decepcionada coa profesión mais que se reconciliara e sentía que agora estaba de moda o que vostede leva querendo facer moito tempo. Si, é que houbo un tempo en que se facías algo folclórico, popular, tradicional, dicíanche que facías música para vellos, e agora vese que lle chegou á xente nova tamén. Eu sigo facendo todos os estilos pero o meu ámbito está na música popular. Ese son africano que parece que vén de lonxe está aquí, na muiñeira vella por exemplo. —Que lle parece que se lle dediquen as Letras Galegas do ano que vén ás cantareiras? Paréceme espectacular, creo que é un avance enorme e que vai ser un antes e un despois a nivel de país porque as Letras Galegas van entrar nas escolas, que é algo que desde a música non conseguimos. Creo que vai servir para coller o elo delas e a partir de aí seguir creando. É emocionantísimo!