Sobre a persistencia da memoria

Que facer coa memoria: esa é a pregunta. Ou máis exactamente, que facer coa memoria da infamia, iso que chamamos memoria democrática. As tres protagonistas de Villa -case tres irmás de Chekhov- son as encargadas de decidir que facer co lugar onde estivo un centro de detención, tortura e desaparición ao que a ditadura de Pinochet enviou miles de persoas e que foi posteriormente destruído para borrar as pegadas da ignominia. Poderíase reconstruír o edificio para dar fe do horror vivido alí, pero ese horror é intransferíbel, sería sempre unha vaga sombra -en certo modo, unha parodia- do que viviron as persoas torturadas. Poderíase crear un museo que reinterpretase artisticamente o que sucedeu, pero iso significaría transixir cunha reconciliación -unha lei de punto final- que sería inaceptábel. O autor e director chileno Guillermo Calderón escenifica o debate das tres mulleres abdicando da solemnidade e abrindo as portas a un humor negro que ironiza sobre a futilidade de certas boas intencións. Non se pode renunciar ao dereito a vivir con resentimento, suxire, así como tampouco se pode ignorar o dereito ao esquecer. En todo caso, a estratexia dramática é chekhoviana: personaxes illados en si mesmos polos que a vida transitou cunha potencia da que non son plenamente conscientes, vítimas dun pasado afastado pero que non dá rematado. E todo tratado cun naturalismo que trenza un rodopío de emocións amargas nunha atmosfera coloquial: as discusións entre as mulleres son directas, descarnadas, incisivas, sen perder de vista a empatía necesaria para manter o respecto polas profundas feridas que deixou o sucedido. Un lirismo íntimo que sobrepón o humano á barbarie relatada. Nada diso sería posíbel sen tres formidábeis actrices que son quen de imprimir paixón no retrato dunhas vidas devastadas, de reflectir un patetismo desesperado nunha cotiandade máis gris que exemplar. Rutilantes nos monólogos, a súa vehemencia deixa adiviñar a confusión dunha vida interior que non logra desprenderse do trauma. Os argumentos de cada unha son defendidos con ímpeto, mais as dúbidas abrollan en cada ocasión en que o pasado se manifesta como algo tan vivo e actual como o debate sobre a persistencia da memoria. Cunha enganosa sinxeleza que prescinde de calquera elemento de posta en escena que distraia o público do esencial, Calderón logra que albisquemos -na medida en que algo así se pode albiscar- a brutalidade da tortura, a crueldade da deshumanización, a ruindade de quen busca inflixir o maior dano posíbel. Se cadra, Villa é, precisamente, o mellor espazo de memoria que se lle pode ofrecer ás vítimas.