As tres Marías

Pasados 50 anos do 25 de abril moitos portugueses pregúntanse hoxe, á vista dos resultados electorais, que sentido tivo esta "revolução". Deses primeiros días quedáronme na memoria unha serie de imaxes inesquecíbeis, pois percibiamos movementos estraños na raia e de todos era sabida a fuxida dos da Polícia Internacional e de Defesa do Estado (PIDE), algúns ben coñecidos. Esta desorde permitiunos ir a meu pai e a min ao Porto, para coñecer ao vivo como se vivía a nova situación. E alá fomos por aquela inmunda estrada de "calcetos". Ao chegarmos ao centro, a Avenida da Liberdade era unha festa. E en Goián estabamos envexosos dos nosos veciños cerveirenses porque facían gala de acabaren coa ditadura e nós con ela aínda ao lombo. De seguro que asocian esta data a nomes como Salgueiro Maia, Durán Clemente (de orixe galega), Vasco Lourenço ou Otelo Saraiva de Carvalho. E se van a Óbidos poden ver a placa evocativa da reunión alí realizada, en decembro de 1973, uns meses antes do golpe militar que depuxo a lonxeva ditadura. De alí saíu elixida a Comissão Coordenadora que funcionaría ata a "Revolução dos Cravos", feito histórico que aquí nos concellos da raia pasou sen pena nin gloria porque nin se gravou nas actas municipais, a pesar de que a guerra colonial levaba mobilizados máis de 150.000 homes, case todos rapaces, e o Portugal empobrecido botara máis de dous millóns de portugueses á emigración. A seis mans Mais o 25 de abril non foi só dos capitáns. Tamén había un exército de homes e mulleres a loitar na oposición contra a ditadura. Xa falei noutro artigo dunha muller, Virgina Moura, que escribiu Mulher de Abril: álbum de memórias, militante do PCP, que foi arrestada e procesada en múltiples ocasións. Mais hai tres mulleres, en especial, coas que me encontro todas as semanas en Cerveira, e que pasan desapercibidas para as persoas que van á feira dos sábados. Véxoas a cotío porque están na parede da Casa do Artesão, retratadas no mural de Elton Hipólito, un artista brasileiro a quen lle encargaron un traballo alusivo ao 25 de abril. Eu vin todo o proceso desde os inicios, sen saber que ía saír do seu pincel. E o resultado é fantástico. Nese mural están tres escritoras lisboetas: Maria Isabel Barreno, Maria Teresa Horta e Maria Velho da Costa. A primeira (Os Outros Legítimos Superiores) foi tamén xornalista, e recibiu premios importantes como o Prémio de Conto Camilo Castelo Branco ou o Prémio Fernando Namora. Maria Teresa Horta Barros (Minha Senhora de Mim) tamén foi xornalista, con colaboracións en moitos xornais e xefa editora da revista Mulheres. E Maria Velho da Costa (Maina Mendes), moi coñecida como guionista de filmes, foi durante uns anos a presidenta da Associação Portuguesa de Escritores, e recibiu moitísimos premios como o Prémio Camões. Todas tres reuníronse en 1971, xa incapacitado Salazar, para escribiren un libro a seis mans. E desas xuntanzas saíu un conxunto de 120 textos variados de diferentes xéneros, inspirándose nas Cartas Portuguesas de Mariana Alcoforado (século XVII), unha muller vítima coma elas da opresión patriarcal, da violencia social, da discriminación, da feminización da pobreza, da inxustiza. As "três aranhas astuciosas" asinaron conxuntamente as Novas Cartas Portuguesas, que saíu publicada en abril de 1972 (editada por Natália Correia). Xulgadas e indultadas A obra foi axiña censurada, retirada e destruída tres días despois de saír á venda, por considerala unha obra "de conteúdo pornográfico e atentatório da moral pública". A detención das autoras e a censura do libro chamou a atención a nivel internacional e houbo moitas protestas e manifestacións contra a represión ditatorial de Marcelo Caetano. O xulgamento foi seguido pola prensa internacional. Na súa defensa escribiron mulleres relevantes como Simone de Beauvoir, Margarita Duras ou Doris Lessing. Cando estiveron presas, nos interrogatorios policiais nunca revelaron quen escribiu cada unha das partes porque a policía quería incriminar, especialmente, a que fose autora das páxinas de maior atentado moral. Durante o xuízo realizáronse lecturas públicas, sobre escenarios ou na radio. O xuízo foi sobreseído tras o 25 de abril e as autoras indultadas. Esta obra, que é un dos libros portugueses máis traducidos a outras linguas, conta agora cunha coidada edición, anotada por Ana Luísa Amaral, outra escritora con moitos premios a nivel internacional, como o Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana ou o da Asociación de Escritores en Lingua Galega, en 2022.