Anatomía dunha caída das esquerdas e ascenso das novas dereitas

Aínda que Karl Marx dicía que a historia sempre se repite dúas veces, a primeira como traxedia e a segunda como farsa, para este tempo gústame máis a analoxía, atribuída a Mark Twain, de que a historia non se repite, pero rima. Do mesmo modo que nos anos 80 en Europa a maioría dos partidos comunistas importantes volvéronse socialdemócratas e os socialdemócratas viraron social liberais, cando non directamente neoliberais, xirando á dereita todo o eixo ideolóxico, hoxe o "consenso neoliberal" que o ciclo progresista/constituínte latinoamericano conseguiu romper e entra en crise ao non poder construír proxectos políticos estábeis electoralmente, deriva nun ascenso das novas dereitas, en moitos casos cualificadas como populismos de dereita ou posfascismos, que lle foron arrebatando parte do espazo político e electoral ás dereitas, construíndo, quizais aínda de maneira fragmentada e non hexemónica, un novo consenso social. O Brexit (2016) e a vitoria de Donald Trump (2017), que seguiron á crise económica 2007-2009, marcan o inicio deste novo momento político. Ambos son unha crítica ao modelo de globalización neoliberal e un retorno a raíces máis identitarias e soberanistas. Que está a suceder para que unha boa parte da poboación mundial estea disposta a renunciar á democracia a cambio dun proxecto mesiánico, que mesmo implica violencia? Na maior crise do capitalismo, en metade de guerras e pospandemia, a xente busca alternativas antisistema que non pasan polas que lle ofrece a esquerda. O taboleiro xeopolítico, coa Covid, Ucraína e Gaza, está en constante movemento e deixou a esquerda fóra de xogo. A esquerda que non é parte do establishment ou Deep State co que confronta Trump, da caste que quere enfrontar Milei, está perdida. Parece que as novas dereitas saíron da marxinalidade das redes e tomaron as rúas, mentres a esquerda, no mellor dos casos, aposta pola xustiza social, de xénero e climática, cada vez máis fóra das rúas e máis dentro das redes e as súas burbullas, sen traducilo en accións reais e tanxíbeis para a xente común. Nas rúas, esa xente ten medo a perder o seu traballo porque chegan inmigrantes, os homes temos medo de perder os nosos privilexios patriarcais porque as mulleres obteñen dereitos até o de agora negados, ou mesmo un sector, en principio progresista como o movemento LGBTIQ ten medo a unha suposta islamización da sociedade. As mensaxes das novas dereitas contra o sistema estabelecido calan entre os sectores populares e ofrecen o que Ignacio Ramonet chama "refuxio identitario" (Make America Great Again ou America First). Asalto ao poder As novas dereitas xa gobernan en Hungría, Italia, Holanda, Polonia, até hai pouco, e entraron en países onde historicamente dominaba a socialdemocracia, como Suecia ou Finlandia. En Francia o partido de Marine Le Pen xa gañou unhas eleccións europeas e, en España, Vox estivo a piques de ser goberno en coalición co PP. En Alemaña o partido AfD vai en ascenso, abandonando os seus postulados antieuro, antisistema, para estabelecerse no neofascismo. Que está a suceder para que unha boa parte da poboación mundial estea disposta a renunciar á democracia a cambio dun proxecto mesiánico? En América Latina, Trump é o detonante das novas dereitas latinoamericanas, pero non está só. O asalto ao Capitolio (xaneiro 2021), seguido polo ataque de hordas bolsonaristas ao Congreso, Tribunal Supremo e Palacio de Planalto (xaneiro 2023), vai moito máis alá dunha alternancia entre progresismo e dereita. A vitoria de Milei (novembro 2023), a presenza de Bukele na Conferencia de Acción Conservadora (febreiro 2024) e o recente asalto do goberno de Noboa á Embaixada de México en Ecuador (abril 2024) non son feitos illados, senón parte dunha estratexia de asalto ao poder polos votos ou pola forza, sabendo que as súas accións non teñen consecuencias globais, porque como dixemos, non hai ninguén aos mandos da gobernanza mundial (ONU). E aínda que nin Trump nin Bolsonaro conseguiron conquistar o Estado, unha segunda vitoria de Trump podería consolidar un novo sentido de época. Este novo momento xeopolítico, cos seus contrapesos, é máis complicado de ler que nunca. Hoxe en día, a guerra pola cultura líbrase cada día nos nosos smartphones e o obxectivo con tanta fake news é claro, e teorizouno moi ben o ideólogo ultradereitista Steve Bannon. Primeiro fragmentas a sociedade en guetos ideolóxicos e culturais sen conexión entre si para logo reconstruílos segundo unha visión propia para gañar así a batalla cultural. É urxente para a esquerda repensar a batalla cultural, que, nestes momentos, están a gañar as novas dereitas, que, ademais, tamén logran traducir esta vitoria cultural en vitorias electorais.