Autodeterminación para a Amazonía

Este último mes puiden gozar dun magnífico traballo de campo na Amazonía, entre o estado brasileiro da Amapá e a Guaiana francesa, que se sumou a unha viaxe que a finais de febreiro fixen ao Surinam e ao Pará. Estou a acompañar aos meus colegas das universidades amazónicas a mellorar o coñecemento sobre os problemas desta rexión mundial exemplar pola súa biodiversidade e por iso obxecto de ameazas extractivas múltiples xeradas polo afán de lucro. A Amazonía está en risco e as investigacións dirixidas a construír unha axenda política de corte ecolóxico poden axudar a salvala. Dese xeito, pesquisadores de fóra somos chamados a axudar aos propios científicos de alí, que deben liderar a xestión sustentable deste complexo mundo arborado, húmido e ecuatorial. O bosque máis diverso do mundo A primeira cuestión a preguntarnos é que entendemos por Amazonía. Esta enorme rexión esténdese polo norte do Brasil, o leste de Ecuador e Perú, o suroeste de Colombia, o norte de Bolivia, a provincia homónima de Venezuela e as tres güianas. Caracterízase pola presenza do bosque máis extenso, frondoso e diverso do mundo, que serve para manter os equilibrios ambientais, sempre fráxiles, na atmosfera e na superficie terrestre. Ao longo dos últimos decenios a Amazonía foi obxecto dun intenso proceso de degradación, manifestado en continuas cortas de árbores e decrúas agrarias ou mineiras, queimas forestais, plantacións de especies esóxenas, etc.; en definitiva, procesos de apropiación de terreos procurando maior beneficio agrícola, gandeiro, forestal ou extractivo, a costa de destruír a propia esencia da riqueza vexetal e da fauna do conxunto. As frontes de roza avanzan por todas as áreas e numerosas organizacións lanzaron mensaxes de alarma sobre as perdas irreparables nos ecosistemas que se están a rexistrar. Resulta moito máis rendible unha hectárea biodiversa da Amazonía, explotada de xeito racional, que decenas dedicadas a cultivos de plantación Un problema vinculado á cuestión amazónica é o neocolonialismo. Aínda que os países do Norte, agás Francia na súa Güiana, non son soberanos nos territorios desta extensa rexión, moitos acordos internacionais, organizacións mundiais, asociacións en defensa da natureza, desexan tutelar, mesmo dirixir, a preservación da Amazonía. En xeral, estas intencións son de boa fe, pero cometen un erro grave: procuran gobernar a Amazonía sen contar coa opinión dos seus habitantes e en xeral minusvalorando a capacidade dos estados suramericanos responsables da súa custodia. Semella que a conciencia ecolóxica integral só pode chegar de Europa ou de Norteamérica e isto é un erro moi grave. O bosque ecuatorial manterase na medida en que a poboación e as comunidades locais o preserven, reciban axudas para facelo sen condicións e decidan como establecer os criterios de sustentabilidade. Os gobernos de Brasil, Ecuador, Surinam ou Colombia, entre outros, deben apoiar este exercicio de autodeterminación amazónico, sempre que se constrúa con criterios ecolóxicos. Neste senso, a investigación académica debe aportar propostas de conservación, pero dirixidas por universidades de alí, que eventualmente poden recorrer a asesoramento exterior. Autoorganización A autodeterminación consiste na libre decisión dos habitantes sobre o futuro do seu territorio. Na Amazonía seguen a vivir numerosos pobos orixinarios, comunidades indíxenas con ampla capacidade de decisión no Brasil (non así no dominio francés da Güiana). Estes pobos limitan a construción de estradas asfaltadas, a urbanización e a implantación de cultivos comerciais. Como ollei, isto resulta lóxico porque a carón das vías rápidas agroman eucaliptos e plantacións de solla, avanza a deforestación. As cidades banalizan a ocupación do espazo, a non ser que os pobos orixinarios logren conservar casas comunitarias, centros de saúde e escolas propias. Con respecto ao aproveitamento do territorio, resulta moito máis rendible unha hectárea biodiversa da Amazonía, explotada de xeito racional, que decenas dedicadas a cultivos de plantación. Pero a autodeterminación require de instrumentos políticos e planificadores, sociais e ambientais. Respecto aos primeiros, só a autoorganización das comunidades indíxenas, o recoñecemento do seu veto para as decisións gobernamentais que lles afecten e a necesidade de escoitalos nas decisións cotiás son os instrumentos a desenvolver. Brasil, xunto a Colombia e en menor medida Ecuador comezan a facelo. Logo está a necesidade dunha planificación territorial de abaixo a arriba, que defenda os conceptos americanos da nai terra e do bo vivir fronte aos occidentais do crecemento e o desenvolvemento. O bo vivir significa a construción de sociedades igualitarias, o freo aos procesos de enriquecemento capitalista acelerados. Por suposto, o seu control é a chave dunhas políticas ambientais moi restritivas, polo tanto cunha maior efectividade.