O prezo dos alimentos mantense á alza a pesar da baixada nos mercados mundiais

O Índice da Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO) reflicte que no último ano o prezo dos alimentos caeu 20% no mundo, e xa se atopa nun nivel máis baixo que cando Rusia invadiu Ucraína, un momento no que xa estaba alto tras a aparición da Covid-19. Iso si, o prezo nos mercados mundiais. Entrementres, para a cidadanía galega no último ano eleváronse 16,5% os prezos dos alimentos e das bebidas non alcólicas, unha alza común na Unión Europea (UE), que ten o seu maior expoñente en Hungría cun 45% de aumento do prezo dos alimentos, e en boa parte do planeta. O Banco Mundial revelou que en 80% dos países de ingresos baixos e 90% dos de ingresos medio-baixos houbo subas superiores a 5%. Por que baixa o prezo nos mercados mundiais? A Organización das Nacións Unidas (ONU) explica que colleitas aceptábeis en Brasil e Rusia, así como unha actualización á alza das estimacións iniciais de cultivo en Australia e unha mellora das condicións para o cultivo na Unión Europea (UE) impulsaron a baixada consecutiva do prezo dos alimentos durante 12 meses. O outro motivo, subliña a entidade, é o acordo humanitario en xullo de 2022 para a exportación de gran polo mar Negro asinado entre Ucraína, Rusia, Turquía e a ONU, cuxa prórroga se está a negociar para evitar que expire o 18 de maio. Polo de agora, Rusia négase a asinar unha nova extensión por non cumprirse o apartado do acordo referido á fin dos obstáculos para a exportación de cereais e fertilizantes rusos, algo que bloquean as sancións impostas polos membros da Organización do Tratado do Atlántico Norte (OTAN), como recoñeceu onte o ministro de Asuntos Exteriores turco, Mevlut Cavusoglu, que admitiu que “o que se prometeu a Rusia non se materializou”. As dificultades á exportación destes produtos, nos que a produción rusa é moi superior á Ucraína, tamén incide no prezo e na dispoñibilidade dos alimentos. Quen se beneficia da iniciativa humanitaria? Aínda que en teoría esta iniciativa estaba dirixida aos países máis vulnerábeis a nivel alimentario, a realidade é que a UE e o Reino Unido quedaron con arredor de 40% dos produtos exportados, con apenas 11% dirixidos a África. Ao tempo, Estados de ingresos baixos recibiron menos de 3% dos alimentos. Ao respecto dos cereais que chegaron ao bloque comunitario desde Ucraína para ser vendidos noutras rexións, unha parte importante quedou na UE, baixando os prezos aos labregos e introducindo un produto que en ocasións tivo que ser destruído por conter químicos que xeran risco á saúde humana como pesticidas prohibidos por Bruxelas, o que levou Hungría, Polonia, Bulgaria e Eslovaquia a frear temporalmente a importación do gran ucraíno aos seus países. Esta situación non impediu que a sexta feira Bruxelas anunciara que prorrogará a liberalización dos aranceis para importacións de Ucraína. Por que o prezo é alto para as e os consumidores? En última instancia, polo dólar e pola especulación. O ex economista xefe do Departamento de Agricultura dos Estados Unidos, Joseph Glauber, explica que os prezos dos cereais cotizan en dólares, polo que o alto prezo da moeda estadounidense, azuado polas subas de tipos de xuros da Reserva Federal, come ao cambio con outras moedas a diferenza da caída do prezo nos mercados mundiais. De feito, a FAO incide en que “a medida que se encarece a compra de dólares tamén se fai máis difícil para estes países [en desenvolvemento] evitar que millóns de persoas pasen fame”. As consecuencias do uso do dólar e a utilización intencional delas por parte de institucións financeiras internacionais dominadas polos Estados Unidos está a xerar acordos como os recentes de China con Brasil e Arxentina para evitar o uso de dólares nas súas transaccións. No que atinxe á especulación, o presidente da Asociación Agraria de Agricultores Novos en Alacant, José Vicente Andreu, incide en que detectaron diferenzas de até 1.200% entre o prezo pagado aos produtores e o mesmo produto nos supermercados, sinalando que “o sector está a chegar a uns límites que non se poden aguantar máis”. A distorsión do prezo dos produtos unha vez que as labregas e labregos os venden, recalca Andreu, amosa como “se camufla coa inflación o que en realidade é especulación”. Un estudo de Oxfam Intermón difundido a comezos de ano confirma este aspecto, ao determinar que 90% do incremento dos prezos no Estado español corresponde ao aumento dos beneficios das empresas, destacando que “o extraordinario crecemento dos beneficios empresariais en sectores como o da enerxía e a alimentación dispararon de novo o patrimonio dos máis ricos”. O director da entidade no Estado, Franc Cortada, asegurou que “estamos perante unha crise alimentada posto que algunhas das grandes empresas e os super ricos aproveitaron o contexto de incerteza, a pandemia e a guerra en Ucraína e están a sacar tallada, inflando prezos e marxes a costa dunha gran maioría”. As cifras oficiais españolas corroboran este aspecto, pois en 2022 as empresas no Estado aumentaron 91,3% os seus beneficios a pesar do incremento da inflación. Como se chegou a esta situación? A organización non gobernamental Mans Unidas sinala que “a especulación alimentaria prodúcese pola falta de valores éticos e humanos dos investidores e pola ausencia de regulación” ou “mecanismos de estabilización de prezos”, algo característico do sistema económico capitalista. Así e todo, a crise económica de 2007 e 2008 marcou un punto de inflexión. A comezos de 2007 o prezo mundial dos alimentos era 50% menor que o actual, mais desde ese momento nunca se volveu a ese punto. Coa crise xa se detectou un rápido incremento dos prezos cando os grandes fondos de investimento fuxiron dos ámbitos máis volátiles para asaltar os mercados das materias primas agrícolas, considerados máis seguros, especialmente na Bolsa de Chicago, incrementando a volatilidade dos prezos ao especular coas materias primas como nas accións da bolsa, ratificou o Real Instituto Elcano. O papel dos fondos de investimento Precisamente a Bolsa de Chicago “é un factor que sempre distorce”, explicou a FAO, por mor de que “ten como obxectivo obter beneficios”. Só en febreiro de 2008 creáronse 160 fondos de investimento a nivel mundial dedicados a materias primas agrarias. Nesa liña, 10 dos maiores fondos de investimento do mundo gañaron 1.700 millóns de euros no primeiro trimestre de 2022 especulando co prezo dos cereais a raíz do aumento posterior á invasión rusa de Ucraína.