A represión dos portugueses na raia mollada

Nestas datas de abril a Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica do Baixo Miño, O Condado e A Louriña festexamos a chegada da II República e, ao mesmo tempo, lembramos o que desgrazadamente sucedeu durante a guerra civil e a ditadura. Despois do 26 de xullo do 36, cando as tropas golpistas vencen os milicianos de Tui e entran a saco no Baixo Miño, producíronse moitas mortes, moitos paseos e encarceramentos. Aquí na raia tamén se produciu unha forte persecución contra as e os portugueses. Non era algo novo, xa o fixeran anteriormente nas loitas obreiras dos anos 1920 a 1923. A persecución de cidadáns e cidadás do país veciño é evidente, mais cal é o motivo? Dionisio Pereira en O Baixo Miño, unha corrente de Memoria referencia 143 casos en toda Galiza e establece varias modalidades de represión exercidas contra elas e eles. Tamén está a investigar este tema Paz Antón, quen na súa investigación inacabada leva contabilizados máis de 700 casos espallados pola xeografía galega. Só na zona miñota computa case 200 desde 1936 a 1960. Estes datos en bruto poñen de relevo como a guerra e a ditadura se cebaron nestes traballadores, con maior incidencia nos concellos de Vigo, A Cañiza, Covelo, Mondariz, Salvaterra, Tui, Tomiño e A Guarda. Traballadores e desertores Moitos portugueses e portuguesas atravesaron a raia por motivos laborais, e os seus fillos xa naceron aquí. Dedicábanse a oficios variados. Moitos eran panadeiros ou xornaleiros, pero tamén houbo pintores, zapateiros, canteiros, morrilleiros das estradas, e algún ferroviario. A colonia portuguesa era numerosa, e en Tomiño e Tui fundaron un Centro Portuguéz, unha sociedade pro-instrución. O Centro Portugués de Tui ademais de ofrecer asistencia médica, ensino, beneficencia, etc., tivo como asunto a tratar nas súas asembleas o problemático "passo da fronteira", só reservado aos ricos e aos que podían custearse un pasaporte que daquela custaba 30 pesetas. E denuncian que os veciños portugueses están en peores condicións para visitar a súa patria que os españois que frecuentan Portugal coa cédula persoal, documento que non lles serve aos cidadáns portugueses a pesar de ser un documento acreditativo da identidade persoal, con fotografía, expedido polo Consulado portugués. A gran maioría eran traballadores mais tamén había desertores da I Guerra Mundial e exiliados A maioría dos portugueses e portuguesas que afincaron aquí eran traballadores, mais tamén había desertores da I Guerra Mundial ou exiliados da ditadura militar e do réxime salazarista. Un destes refuxiados é Bernardino Machado, reitor da Universidade de Coímbra e dúas veces presidente da República Portuguesa. Tamén é coñecido por ser o dono da Quinta do Amparo, escenario de A Casa grande de Romarigães, un dos romances históricos portugueses máis salientes, escrito por Aquilino Ribeiro, o seu xenro. Bernardino aveciñou na Guarda, porque desde o alto do Tegra podía divisar o seu querido Portugal. O réxime salazarista ao final conseguiu que as autoridades republicanas o enviasen máis lonxe, pero el xa que non o deixaban ollar de perto o seu país, preferiu exiliarse en Francia. Encarceradas No cárcere do Partido Xudicial de Tui, a primeira muller que encarceran, xa no mesmo día 26 de xullo, é a portuguesa Deolinda Rosa Méndez, de oficio panadeira (ou xornaleira) que sae conducida cara a Portugal para ser entregada á Polícia de Viligância e de Defesa do Estado, a PVDE, denominada a partir de 1945 como Polícia Internacional e de Defesa do Estado, PIDE. Ata o ano 1939 deteñen e encarceran na cadea de Tui 15 portuguesas, mais non todas estas detencións teñen que ver coa represión política. A máis castigada é sen dúbida Esperanza Gloria Da Cuña Rodrigues, quen por participar na defensa de Lavadores, acabou condenada a 15 anos en Saturrarán. Tamén encarceraron a moitos homes, especialmente aqueles que participaran na loita da defensa da República, como por exemplo Antonio González Díaz e Manuel Martínez (cos apelidos que aparecen no rexistro do cárcere), veciños os dous de Tabagón, que foron condenados a reclusión perpetua por rebelión militar na colonia penitenciaria de San Simón. Todos estes exemplos de portuguesas e portugueses represaliados temos que analizalos máis ben á luz das persecucións exercidas contra os traballadores, e que xa comezaran anos atrás, posto que non atacaron do mesmo xeito a portugueses de clase alta ou con negocios. Concordo con Dionisio Pereira en que ían contra aqueles que se comprometeron nas loitas sociais, e igualmente con Fernando Serrulla, que tanto ben fixo a moitas familias, cando dixo nas I Xornadas de Memoria Histórica celebradas na Guarda, do 27 ao 31 de marzo, que a guerra civil foi unha guerra contra os pobres.