Mirando o pasado con orgullo

A fiestra valdeira (“baldeira” na ortografía da RAG) foi publicada en 1927 e dedicada ao arquitecto Constantino Candeira (nome do pailebote no que navegou o poeta Manuel Antonio) e ao irmán do autor, Antonio Dieste. É a versión intelectual dun tema popular: nunha vila mariñeira da primeira parte do século XX o vello novo-rico don Miguel encarga un cadro no que hai unha fiestra pola que se ve o mar e os barcos (o seu pasado de mariñeiro). A muller e a filla pretenden que o pintor retire da pintura esa fiestra que lles lembra a época do Miguel mariñeiro pobre, agora que a moza pretende casar cun rico. E aí vai xurdir o conflito porque don Miguel non está polo labor e os mariñeiros senten o cadro como seu, eles si están fachendosos do seu mar e do seu oficio. O vello cede ante a filla e os mariñeiros rachan o cadro e marchan co anaco da fiestra que queda baleira. “Escoita: ter sido mariñeiro é para min algo máis, moito máis, que ter deixado de ser pobre. Ti iso non o entendes, porque tampouco os teus mestres, pobre de min, o entenderon nunca”, dille o vello á filla. Todo rematará ben, o anaco volve ao seu sitio, a filla entende o que é o mar para o pai, e este fará unha boa doazón para os mariñeiros e para o cativo Matapitos, sobre o que xiran os momentos máis humorísticos do drama. É unha obra sinxela, sen grandes tramas, cos personaxes debuxados con dúas pinceladas e con mostras de léxico mareiro técnico, algunhas difíciles para os que somos da montaña. É teatro con mensaxe, como entendía a xente das Irmandades da Fala, divertir pero tamén ensinar a pensar. O novo intelectual Nogueira, que anda á busca do significado das palabras (como o “Urco”), representa moi ben os mozos do Seminario de Estudos Galegos e podía ser perfectamente Xosé Filgueira Valverde. A obra tivo moitas edicións ata esta de Galaxia. Foi representada en Rianxo (O Barbanza) en 1935, dirixida polo propio Rafael Dieste, con Castelao no papel de don Miguel e outros actores do lugar. E despois houbo moitas máis, destacando a do Centro Dramático Galego de 1994, dirixida por Xulio Lago cun inesquecible Xosé Oliveira “Pico” no papel de don Miguel, ademais de Carlos Blanco como o pintor e outros destacados actores. O vídeo desta representación vino moitas veces co meu alumnado do Sánchez Cantón. Cunha pequena explicación entendían moi ben o texto e a mensaxe desta “comedia de remate ledo en tres lances, o derradeiro cun respiro”. Cen anos despois seguimos precisando dunha fiestra que nos mostre o orgullo polo noso pasado? Igual si!