Perigo ou oportunidade para o galego no Bierzo e nas Portelas

O galego é a lingua constitutiva de Galicia e tamén de Asturias ata o río Freixulfe, de León no Bierzo occidental e das Portelas da Seabra en Zamora. Ademais, fálanse unhas variedades consecutivas de orixe galega no val do Ellas (Cáceres). No estatuto de autonomía de Asturias o galego figura como unha variante do asturiano (!) e no de Estremadura nin aparece, pero o estatuto de Castela e León (CeL) –e no estatuto comarcal do Bierzo- di que "a lingua galega gozará de respecto e protección nos lugares en que habitualmente se utilice". O galego é a lingua habitual de 21.000 persoas en 24 concellos bercianos e cinco zamoranos. A consecución do recoñecemento (non cooficialidade) do galego no estatuto de CeL foi un longo proceso reivindicativo de colectivos bercianos e portelaos, apoiados desde Galicia por algunhas asociacións e pola solidariedade do nacionalismo cultural. Froito desta presión foi a celebración pola RAG en 2002 en Vilafranca do Día das Letras Galegas en homenaxe ao P. Sarmiento, e tamén o acordo de cooperación Xunta-Junta para a promoción do idioma en CeL que fixo posible a integración do galego en Infantil e Primario en centros bercianos e portelaos. A experiencia piloto foi satisfactoria, pois de seis alumnos no curso 2002-2003 pasamos en tres anos a 300, polo que en 2006 se asinou un Protocolo xeral de colaboración entre Xunta-Junta para a promoción do galego no Bierzo e A Seabra. CeL dotaría de persoal e Galicia formaríao e cedería os materiais didácticos. En Infantil, daríase en galego ata 1,5 horas voluntarias en Linguaxes e Coñecemento do medio; en Primario, ata 1,5 nas áreas de Sociais, Natureza e Artística; en Secundario impartiríase en galego a materia de Xeografía e Historia e en 4º, Lingua Galega; en Bacharelato, sería materia de libre configuración. No curso 2021-2022 foron 1.115 as afoutas rapazas e rapaces que cursaron algunha materia en galego en 14 centros de Primario Malia os atrancos que puxeron algúns centros onde este programa nunca se chegou a implantar (A Veiga de Valcarce, Pobra de Seabra, etc.) ou onde desaparecía o galego na folla de matrícula, ou no Bacharelato, onde os horarios de galego eran de 8 a 9 horas da mañá, ou das 15 ás 16 horas da tarde, cando os buses escolares non chegaran ou xa marcharan (e todo para desmotivar o alumnado), no pasado curso 2021-2022 foron 1.115 as afoutas rapazas e rapaces que cursaron algunha materia en galego en 14 centros de Primario (13 de León e un das Portelas), en catro IES do Bierzo e mais na EOI de Ponferrada. Non existe lectorado de galego na Universidade de León e nin sequera o galego é materia nos programas de filoloxía ou maxisterio. Nesta precariedade sobrevivía o galego no ensino en CeL. A Junta de CeL (PP-VOX) vén de publicar unha Orde para "regular os proxectos de autonomía dos centros docentes" que pode ser letal mesmo para esta precariedade. Pero tamén pode ser unha oportunidade. Concédelles autonomía aos centros para se adaptaren a contextos socioeducativos, melloraren os procesos de ensino, etc. Mais afecta exclusivamente á materia de Lingua Galega ou aos contidos que se poidan impartir en galego. Sospeitamos que podería ser a desculpa para chapodar a testemuñal existencia da Lingua Galega nalgúns centros, porque é moi curioso que se poidan deseñar novos "modelos organizativos" pero a única materia que pode ser removida é a Lingua Galega. Ademais, aos docentes de/en galego esíxenlles agora que antes de un mes entreguen con urxencia un currículo da materia, cando isto é algo que sempre proporcionaran as autoridades educativas de CeL. Promoción da lingua Esta orde tamén pode ser unha oportunidade para consolidar o galego onde xa está e introducilo nos seis centros de Infantil e Primario e tres de Secundario e Bacharelato onde a Junta ou as direccións e claustros negaron o idioma. Cómpre unha campaña entre as ANPA e os claustros. As organizacións e persoas que defenden o galego en CeL están soas e, desde logo, nula será a axuda que reciban da Junta e da Xunta para trataren de convencer as direccións e ANPA da bondade da lingua do Bierzo e das Portelas. Non deberiamos tratar de lle dar volta ao calcetín e axudar a acometer canto antes unha campaña de promoción do galego para que se manteña nos centros onde xa se imparte e se poida introducir nos centros aínda negacionistas? A RAG e o Consello da Cultura non poden abandonar o noso idioma no Bierzo, teñen que deseñar e/ou apoiar unha campaña para a promoción da matriculación no noso idioma. E os partidos, sindicatos e movementos pedagóxicos galegos, ao igual que fai a Xunta, alegarán que as competencias son de Castela e León para non facer nin dicir nada? Pensamos movernos algo ou só actuamos dentro da "Comunidad Autónoma de las cuatro provincias" e non en toda a Nación?